Hejt i nienawiść wobec osób niepełnosprawnych i przewlekle chorych

Wobec ostatnich wydarzeń, które miały miejsce w naszym kraju, a związane są z zabójstwem prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza, zaczęto w opinii publicznej interesować się tematem hejtu i nienawiści wobec drugiego człowieka. Ta niewyobrażalna wręcz tragedia dla najbliższej rodziny pana prezydenta, ale także gdańszczan i wszystkich osób, które przeżywają dziś tę sytuację, ukazuje się jeden najważniejszy problem – jesteśmy świadkami nienawiści wobec drugiego człowieka. Popełnione przestępstwo zabicia drugiego człowieka było dokonane na oczach milionów Polaków.

Istnieje wiele terminów i słów, które wyrażane są w obszarze nienawiści. Jednym z nich są przestępstwa z nienawiści (definicja ODIHR – Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka) – jest to każde przestępstwo natury kryminalnej, wymierzone w ludzi, ich mienie, w wyniku którego ofiara lub inny cel przestępstwa są dobierane ze względu na ich faktyczne lub domniemane powiązanie bądź udzielanie wsparcia grupie wyróżnionej na podstawie cech, które są charakterystyczne dla jej członków, m.in. takich jak faktyczna lub domniemana rasa, narodowość czy pochodzenie etniczne, język, kolor skóry, religia, płeć, wiek, niepełnosprawność fizyczna czy psychiczna, orientacja seksualna bądź inne podobne cechy.

Innym terminem jest zbrodnia z nienawiści – jest to w polskim prawie najcięższa z kategorii przestępstw. Incydenty czy akty motywowane uprzedzeniami są to czyny, które spowodowane są uprzedzeniami, przedwczesnymi osądami, które nie wynikają z obiektywnych faktów.

Kolejnym terminem jest mowa nienawiści, w której są ujawniają się emocjonalne negatywne wymierzone przeciw grupom opisywanym jako „gorsze”. Molestowanie natomiast ma miejsce wówczas, gdy niepożądane zachowanie wynika z uprzedzeń rasowych lub etnicznych, a ich celem bądź skutkiem jest naruszenie godności osoby i stworzenie onieśmielającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery ¹.

Niestety, wiele osób odczuwa falę nienawiści i dyskryminacji, a także hej tu, i nie potrafi sobie z tym poradzić. Ogromną grupę stanowią osoby chore przewlekle i niepełnosprawne. Żyjemy w czasach, w których znaczącą rolę odgrywają social media oraz wszechobecny Internet. Mowa nienawiści osób znajdujących się po drugiej stronie ekranu komputera jest wszechobecna. Sławomir Ładziński uważa, że „mowa nienawiści to odpowiednik angielskiego terminu hate speech – wypowiedzi ustne i pisemne (…) lżące, oskarżające, wyszydzające i poniżające grupy i jednostki z powodów po części od nich niezależnych – takich jak przynależność rasowa, etniczna, religijna, a także płeć, preferencje seksualne” ². W roku 2007 Centrum Badania Opinii Publicznej badało percepcję przemocy werbalnej i mowy nienawiści, czyli publiczne znieważenie grupy ludności bądź poszczególnych osób z powodu ich przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości. Wśród osób badanych 76% respondentów uważało, że zjawisko nienawiści dotyczy preferencji seksualnych, 60% uważało, że dotyczy ona osób o innym kolorze skóry, 39% twierdziło, że mowa nienawiści dotyczyła wyznania religijnego, 36% – narodowości, a 20% – niepełnosprawności i inwalidztwa.

Handicapizm (z ang. handicap – niepełnosprawność, przeszkoda) jest to dyskryminacja, niechęć, wrogość względem osób niepełnosprawnych. Skutkiem handicapizmu jest odczuwanie mobbingu, eliminacji i wykluczenia ze społeczeństwa ³. Hejt („hate” z języka angielskiego) oznacza „nienawiść”, a słowem tym określamy jej szerzenie w Internecie. Zjawisko to przejawia się za pomocą słów, grafik (memów, gifów) bądź filmów. Treści, jakie są prezentowane przez hejterów, nie mają żadnych wartości merytorycznych, mają tylko treść wymierzoną przeciwko danej osobie bądź grupie osób. Termin „hejt” pojawił się w powszechnym użyciu na początku XXI w ⁴. W Polsce „hejt” w sieci jest bardzo poważnym problemem społecznym. Co jakiś czas mamy w mediach informację o tym, że mowa nienawiści wdziera się w nasze życie, że uderza w osoby znane i nieznane. W potocznym rozumieniu hejt jest agresywnym bądź obraźliwym zachowaniem bądź nieuzasadnioną krytyką. W zależności od kontekstu ma różne znaczenie. Hejt jest zjawiskiem, które ma miejsce w sieci ⁵.

W Internecie anonimowe osoby w sposób bezkarny obrażają i uderzają swoją nienawiścią nie tylko w zdrowych, ale i chorych ludzi. Hejt wymierzony jest w osoby chore przewlekle, chore terminalnie, ale także osoby niepełnosprawne. Przykładem hejtu, którego wszyscy byli świadkami, była nienawiść w Internecie wobec chorej na raka Kory. Piosenkarka chorowała na raka jajnika i potrzebowała drogiego leczenia, które nie było refundowane z Narodowego Funduszu Zdrowia. Po jej apelu o dodatki dla siebie oraz innych chorujących na to schorzenie kobiet w sieci pojawiło się dużo negatywnych, hejtujących ją wpisów ⁶. Ogromnym problemem jest hejt i mowa nienawiści wobec osób niepełnoletnich – dzieci i młodzieży, które chętnie korzystają z profili społecznościowych m.in. Facebooka czy Snapchata. „Mowa nienawiści polega na przypisywaniu szczególnie negatywnych cech lub wzywaniu do dyskryminujących działań wymierzonych w pewną kategorię społeczną, przede wszystkim taką, do której przynależność jest postrzegana jako naturalna (przypisana), a nie z wyboru” ⁷.

Dzieci doświadczające hejtu i mowy nienawiści w sieci częściej cierpią na depresję, mają zaburzenia lękowe objawiające się brakiem koncentracji, płaczliwością, napięciem. Polska zajmuje drugie miejsce pod względem liczby skutecznych prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży w Europie ⁸. U ofiary hejtu obniżone zostaje poczucie własnej wartości, staje się ona mniej odporna na czytane w Internecie treści. Osoba taka zaczyna wierzyć, że stawianie oporu hejterowi nie ma sensu, i boi się wyrażać swoje własne opinie w sieci. Czasami dochodzi do izolowania się osoby poddanej internetowej agresji od reszty społeczeństwa ⁹. Jednym z celów nienawiści jest etykietowanie, czyli proces naznaczenia społecznego, stygma-tyzacji. Nadając społeczną etykietę jednostce lub grupie społecznej, osoba wyrażająca mowę nienawiści deprecjonuje ofiarę. W momencie, gdy etykieta zostaje przypięta, to jest to proces prawie nieodwracalny. Raz przypiętej etykiety trudno się pozbyć, gdyż człowiek został percepcyjnie skategoryzowany, „zaszufladkowany” ¹⁰. Mowa nienawiści zaczyna się od etykietyzacji typu: czarnuchu, białasie, lokalsie (uczeń z białej rodziny), jąkało, grubasie, chudzielcu, cioto, kujonie. Etykietyzacja ma na celu przekonanie, iż ci „inni” są gorsi ¹¹.

Niestety, obserwowany przez nas świat ukazuje wiele nienawiści i hejtu. Przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele: zazdrość ludzka, niezadowolenie ze swojej obecnej sytuacji życiowej, przykre doświadczenia. Debata publiczna, która ma miejsce z powodu tragedii, jaka się wydarzyła podczas finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, ukazała, jak wiele jest w tej materii do zrobienia. Autorka artykułu poruszyła tematykę hejtu i nienawiści wobec osób chorych i niepełnosprawnych, ponieważ ta grupa społeczna ma ogromnie dużo do zrobienia, by się skutecznie bronić. Hejtowane są nie tylko osoby, które osiągają sukces finansowy, mają ciekawą pracę czy udane życie prywatne, ale też takie, które zmagają się z jakimś problemem. Ważne jest, by chronić się przed hejtem i nienawiścią w sieci. Reagujmy, by nikomu nie działa się krzywda. Nie bądźmy obojętni na to, co dzieje się w Internecie. Miejmy odwagę reagować na to, co złego zauważymy w social mediach. Miejmy odwagę zgłaszać administratorom stron wszelkiego rodzaju negatywne komentarze, które mogą niszczyć poczucie bezpieczeństwa drugiego człowieka. Hejtowani nie powinni wdawać się w publiczną dyskusję ze swoim oprawcą. Choć z trudem może przychodzić każdemu z nas niereagowanie i ignorowanie negatywnych komentarzy na swój temat, jest to jedna z dobrych podpowiedzi, jak pozbyć się swojego oprawcy. Postronni użytkownicy sieci, będący świadkami mowy nienawiści – również powinni reagować. Musimy stać się bardziej wyczuleni na nienawiść – walczmy z anonimowością w sieci, wrogością wobec drugiego człowieka, zwłaszcza jeżeli jest on niepełnoletni, chory lub niepełnosprawny.

W szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach średnich prowadzi się coraz więcej akcji społecznych, warsztatów i lekcji dotyczących cyberprzemocy. Przemocy w sieci doświadcza ponad połowa uczniów w polskich szkołach. W różnych miejscach uczniowie doświadczają przemocy za pomocą telefonu komórkowego czy Ineternetu. Zjawisko cyberprzemocy definiuje się jako przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Część definicji ogranicza stosowanie terminu cyberbullying czy cyberprzemoc wyłącznie do przemocy rówieśniczej, inne nie stawiają ograniczeń wiekowych, niewątpliwie jednak najczęściej terminów tych używa się właśnie w kontekście przemocy wśród najmłodszych. Podstawowe formy tego zjawiska to nękanie, straszenie, szantażowanie z użyciem sieci, publikowanie lub rozsyłanie ośmieszających, kompromitujących informacji, zdjęć, filmów z użyciem sieci oraz podszywanie się w sieci pod kogoś wbrew jego woli. Do działań określanych mianem cyberprzemocy wykorzystywane są głównie: poczta elektroniczna, czaty, komunikatory, strony internetowe, blogi, serwisy społecznościowe, grupy dyskusyjne, serwisy SMS i MMS ¹².

Za zniesławienie i zniewagę w Internecie można otrzymać karę grzywny lub usłyszeć wyrok ograniczenia lub pozbawienia wolności do roku. Za nawoływanie do nienawiści i dyskryminacji także grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub jej pozbawienia do dwóch lat. Ofiara hejtu może również z własnej inicjatywy wnieść pozew o naruszenie jej dóbr osobistych przez hejtera ¹³. Pamiętajmy, że nie możemy być obojętni na hejt i mowę nienawiści wobec nas samych, ale także osób małoletnich, chorych czy niepełnosprawnych. Prawo chroni nas również w Internecie. Każda osoba będąca użytkownikiem Internetu ma prawo do uzasadnionej krytyki zamieszczanych w sieci treści. W momencie, gdy krytyka zamienia się w agresywny hejt, trzeba dać temu odpór – nie bójmy się, nie gódźmy się na to nigdy!

Przypisy

1. E. Ryłko, Jak mówić o przestępstwach z nienawiści?, W: A. Lipowska-Teutsch, E. Ryłko (red.), Przemoc motywowana uprzedzeniami przestępstwa z nienawiści, Towarzystwo Interwencji Kryzysowej, Kraków 2007, s.11. ↩︎
2. A. Lipowska-Teutsch, Mowa nienawiści. Szerzenie nienawiści przez Internet, W: A. Lipowska-Teutsch, E. Ryłko (red.), Przemoc motywowana uprzedzeniami przestępstwa z nienawiści, Towarzystwo Interwencji Kryzysowej, Kraków 2007, s. 23. ↩︎
3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Handicapizm [dostęp online 18.01.2019]. ↩︎
4. A. Sierant, Hejt, czyli o mowie nienawiści w internecie. Przyczyny i konsekwencje hejtu, https://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/emocje/hejt-czyli-o-mowie-nienawisci-w-internecie-przy-czyny-i-konsekwencje-hejtu-aa-TubH-9VZu-bTsz. html [dostęp online 18.01.2019]. ↩︎
5. K. Garwol, Hejt w internecie – analiza zjawiska, Edukacja – Technika – Informatyka nr 4/18/2016 https://repozytorium.ur.edu.pl/bitstream/handle/item/2352/39%20garwol-hejt.pdf?sequence=1&i-sAllowed=y [dostęp online 19.01.2019]. ↩︎
6. https://m.radiogdansk.pl/audycje-rg/ko-mentarze-radia-gdansk/item/38178-dzienni-karz-tvn24-nie-dosc-ze-kora-jest-ciezko-cho ra=-to-jeszcze-probuje-sie-ja-zniszczyc?autoplay-true [dostęp online 18. 01. 2019]. ↩︎
7. L. Nijakowski, Mowa nienawiści w świetle teorii dyskursu, W: A. Horoltes (red.), Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii, Toruń 2008, s.113–133. ↩︎
8. A. Karwowska, Jak walczyć z hejtem w sieci wobec dzieci?, http://wyborcza.pl/7,162657,24192008,-jak-walczyc-z-hejtem-w-sieci-wobec-dzieci.html [dostęp online 19.01.2019]. ↩︎
9. https://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/emocje/hejt-czyli-o-mowie-nienawisci-w-inter-necie-przyczyny-i-konsekwencje-hejtu-aa-TubH–9VZu-bTsz.html [dostęp online 18.01. 2019]. ↩︎
10. K. Kmiecik-Baran, Mowa nienawiści. Socjologiczne i psychologiczne mechanizmy, W: K. Błasińska, S. Pa-sikowski. G. Piekarski, J. Ratkowska-Pasikowska (red.), Nierówności społeczne w trosce o otwarcie horyzontów edukacji, Fundacja Równowagi Społeczno-Ekonomicznej, Gdańsk 2015, s. 54. ↩︎
11. 11 Tamże s. 53. ↩︎
12. Ł. Wojtasik, Cyberprzemoc – charakterystyka zjawiska, W: Ł. Wojtasik (red.), Jak reagować na cyberprzemoc. Poradnik dla szkół, Biblioteka programu „Dziecko w Sieci” Fundacja Dzieci Niczyje, s. 6. ↩︎
13. https://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/emocje/hejt-czyli-o-mowie-nienawisci-w-inter-necie-przyczyny-i-konsekwencje-hejtu-aa-TubH–9VZu-bTsz.html [dostęp online 18.01.2019]. ↩︎