Uczestnictwo dziecka chorego przewlekle w wycieczce szkolnej – informacje praktyczne dla szkoły i rodziców

Wycieczki szkolne odgrywają bardzo ważną rolę wychowawczą i dydaktyczną. Dzięki ich organizowaniu uczniowie w praktyce mają możliwość wykorzystywania wiedzy teoretycznej, jaką przyswoili na lekcjach w szkole. Wycieczki pozwalają poznawać i korzystać z różnych form aktywnego wypoczynku. Dzieci i młodzież preferują tę formę kształcenia, ponieważ wielokrotnie staje się ona inspiracją do rozwoju, a także jest punktem wyjścia do samokształcenia. Korzyści wynikające z udziału ucznia w wycieczkach szkolnych są bardzo duże. Zaliczyć do nich można m.in. osiąganie lepszych wyników nauczania, poznawanie miejsc bliskich i dalszych, pobudzanie różnych zmysłów u młodego człowieka do przyswajania nowych wiadomości, możliwości łatwiejszego wyboru dalszej ścieżki zawodowej. Wycieczki pozwalają kształtować nowe poglądy na otaczający nas świat, dostarczają radość i satysfakcję, pozwalają zregenerować siły do dalszej nauki i pracy. Z pewnością jednym z ważniejszych elementów jest to, że dzięki nim budują się relacje rówieśnicze.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki 1 zakłada, że wycieczki szkolne mają być organizowane w trakcie trwania roku szkolnego, przede wszystkim w ramach zajęć dydaktycznowychowawczych, zajęć prowadzonych w przedszkolu lub w placówce, z wyjątkiem ferii letnich i zimowych, a także wiosennej i zimowej przerwy świątecznej. Szkoły organizują wycieczki w kraju i za granicą. Najważniejsze jest zorganizowanie i dostosowanie programu wycieczki do wieku uczniów, ich zainteresowań oraz potrzeb, a także z uwzględnieniem ich stanu zdrowia, kondycji i sprawności fizycznej oraz umiejętności.

Zgodę na każdą wycieczkę wyraża dyrektor szkoły poprzez zatwierdzenie karty wycieczki. Wyjazdy uczniów (wycieczki, imprezy) podlegają regulaminowi wycieczek szkolnych obowiązującemu w każdej szkole. Aby wycieczka i wspomnienia niej na długo pozostały w pamięci uczniów, musi być ona przede wszystkim bardzo dokładnie zaplanowana. Najważniejsze jest zapewnienie maksymalnego bezpieczeństwa uczniom. W tym celu należy dobrać odpowiednią liczbę wychowawców do liczby uczestników. Jeden wychowawca może opiekować się grupą do 20 uczestników. „Dopuszcza się udział nie więcej niż 2 uczestników niepełnosprawnych lub przewlekle chorych w grupie pozostającej pod opieką jednego wychowawcy. Liczba ta ulega zmniejszeniu w przypadku:

1. Grupy z dziećmi do 10. roku życia oraz grupy mieszanej, w której są dzieci do
   10. roku życia – do 15 uczestników;
2. W przypadku wypoczynku organizowanego wyłącznie dla dzieci niepełnosprawnych lub przewlekle chorych, liczba uczestników wypoczynku w grupie pozostającej pod opieką jednego wychowawcy wypoczynku powinna być zgodna z liczbą dzieci w oddziale przedszkola specjalnego, oddziale specjalnym w przedszkolu ogólnodostępnym, oddziale szkoły specjalnej oraz oddziale specjalnym, odpowiednio: w szkole podstawowej ogólnodostępnej, gimnazjum ogólnodostępnym lub szkole ponadgimnazjalnej ogólnodostępnej, właściwej dla wieku tych uczestników:

• • dla uczniów niesłyszących i słabo słyszących – od 6 do 8,
  • dla uczniów niewidomych i słabo widzących – od 8 do 10,
  • dla uczniów z chorobami przewlekłymi – od 10 do 16,
  • dla uczniów z zaburzeniami psychicznymi – od 6 do 8,
  • dla uczniów z niepełnosprawnością ruchową – od 8 do 12,
  • dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim – od 10 do 16,
  • dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym – od 6 do 8,
  • dla uczniów z autyzmem i z niepełnosprawnością sprzężoną – od 2 do 4,
  • dla uczniów niedostosowanych społecznie, zagrożonych niedostosowaniem społecznym lub z zaburzeniami zachowania – od 10 do 16” 2.

Ze względu na różne problemy zdrowotne uczniów, nauczyciel organizujący wycieczkę szkolną musi się do tego zadania bardzo dokładnie przygotować. W przypadku uczniów przewlekle chorych niezmiernie ważne jest wcześniejsze zebranie wszystkich niezbędnych informacji potrzebnych do odpowiedniego zaplanowania bezpiecznego wyjazdu. Istotne jest również wcześniejsze zgłoszenie dyrektorowi szkoły potrzeby wyjazdu większej ilości opiekunów. Ogromną pomocą będą tu z pewnością rodzice (opiekunowie prawni) chorego ucznia, którzy najlepiej podpowiedzą, co i jak zaplanować. Warto zatem skonsultować z nimi wcześniej harmonogram wycieczki i ustalić, czy we wszystkim może uczestniczyć chory uczeń, czy może ma z czegoś zrezygnować dla jego bezpieczeństwa i pozostać przez chwilę pod opieką opiekuna.

W przypadku przewlekłej choroby pojawia się wiele obowiązków, zadań i ograniczeń, które z pewnością dla organizatora wycieczki będą wyzwaniami, dlatego ważne jest wielostronne przygotowanie się do wspólnego wyjazdu. Znajomość istoty choroby ucznia oraz jej skutków dla funkcjonowania, a także rozwoju dziecka, może pomóc nauczycielowi w rozpoznaniu problemów i trudności, z jakimi spotka się w trakcie wycieczki szkolnej. Istotne jest także od samego początku budowanie w szkole i grupie rówieśniczej odpowiedniej atmosfery wzajemnego zaufania. Uczeń chory, który nie wstydzi się swojej choroby i ma zaufanie do grupy i swojego nauczyciela, chętniej poprosi o pomoc, kiedy będzie jej potrzebować. Wiedza o tym, że nauczyciel zna i rozumie chorobę ucznia, a także świadomość, że w sytuacji złego samopoczucia lub pogorszenia stanu zdrowia nauczyciel będzie potrafił udzielić mu pomocy, sprawia, że uczeń jest spokojniejszy i bardziej odprężony 3.

Szkoła, do której uczęszcza chore dziecko, musi posiadać kilka niezbędnych wiadomości, które pozwolą łatwiej pracować z uczniem. Przede wszystkim rodzice (opiekunowie prawni) powinni udzielić informacji dotyczących:

• historii choroby,
• specjalnych potrzeb dziecka,
• procedur medycznych wymagających wykonania w trakcie pobytu dziecka w szkole,
• specjalnych potrzeb dietetycznych,
• potrzeb związanych z transportem,
• głównych problemów dziecka i koniecznych środków ostrożności,
• planu postępowania i procedur wymaganych w nagłych sytuacjach,
• osób i instytucji, z którymi trzeba się skontaktować,
• podziału zadań i zakresu odpowiedzialności 4.

Wszyscy uczniowie mają prawo do udziału w wycieczce szkolnej, dlatego to do obowiązku szkoły należy odpowiednie przygotowanie jej, tak by każdy mógł w niej uczestniczyć. Na dyrektorze szkoły, głównym organizatorze szkolnych wycieczek, ciążą następujące obowiązki:

• musi on wyznaczyć kierownika wycieczki,
• określić liczbę uczestników przypadających na jednego opiekuna – uzależnione jest to od wieku, stopnia rozwoju psychofizycznego, stanu zdrowia, stopnia zdyscyplinowania, specyfiki wycieczki, warunków, w jakich ma się ona odbywać,
• zatwierdzić kartę oraz regulamin wycieczki,
• podpisać z przewoźnikiem lub biurem podróży umowę, w której zostają szczegółowo opisane prawa i obowiązki obu stron, jak również wymagania dotyczące stanu technicznego pojazdu,
• udzielić instruktażu ww. osobom funkcyjnym,
• zdeponować zgody rodziców (opiekunów prawnych) na wyjazd dziecka na wycieczkę szkolną, a także drugi egzemplarz uaktualnionej listy uczestników wycieczki wraz z podstawowymi danymi: imię i nazwisko ucznia, adres zamieszkania, PESEL, numer telefonu rodziców (opiekunów prawnych),
• utrzymywać kontakt telefoniczny z kierownikiem wycieczki do momentu jej zakończenia,
• po zakończeniu wycieczki musi on przyjąć sprawozdanie (rozliczenie finansowe) od kierownika wycieczki 5.

Do zadań kierownika wycieczki należy:

• opracowanie programu i regulaminu wycieczki,
• zapoznanie uczniów, rodziców i opiekunów wycieczki z programem i regulaminem wycieczki, a także poinformowanie o celu i trasie wycieczki,
• zapewnienie warunków do pełnego zrealizowania programu wycieczki i przestrzeganie jej regulaminu, a także sprawowanie nadzoru w tym zakresie,
• zapoznanie uczniów i opiekunów wycieczki z zasadami bezpieczeństwa, a także zapewnienie warunków do ich przestrzegania,
• określenie zadań opiekunów w celu realizowania programu wycieczki, jak również zapewnienie opieki i bezpieczeństwa uczniom,
• nadzorowanie zaopatrzenia uczniów i opiekunów wycieczki w odpowiedni sprzęt, wyposażenie i apteczkę pierwszej pomocy,
• zorganizowanie i nadzorowanie transportu, wyżywienia oraz noclegu dla uczniów i opiekunów,
• dokonanie podziału zadań wśród uczniów,
• dysponowanie środkami finansowymi, które są przeznaczone na wycieczkę,
• dokonanie podsumowania, oceny i rozliczenia finansowego po jej zakończeniu, a także poinformowanie dyrektora szkoły oraz rodziców, w formie i terminie, jaki jest przyjęty w danej szkole.

Opiekun wycieczki ma następujące zadania. Musi on:

• sprawować opiekę nad powierzonymi uczniami,
• współdziałać z kierownikiem wycieczki w zakresie realizacji programu wycieczki, a także przestrzegania jej regulaminu,
• sprawować nadzór nad przestrzeganiem regulaminu wycieczki przez uczniów, ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa,
• nadzorować zadania przydzielone uczniom,
• wykonywać zadania zlecone przez kierownika wycieczki 6.

Kierownikiem wycieczki oraz opiekunem powinni być wyznaczeni przez dyrektora szkoły pracownicy pedagogiczni. W zależności od celu i programu wycieczki opiekunem wycieczki może być także osoba niebędąca pracownikiem pedagogicznym szkoły, wyznaczona przez dyrektora szkoły.

Wycieczka ma być dla uczniów formą innego rodzaju odbywania zajęć, którą dzieci naprawdę lubią. Rodzicu, twoje dziecko ma prawo jako uczeń uczestniczenia w wycieczkach oraz imprezach organizowanych przez szkołę. Musisz pamiętać, że w czasie trwania wycieczki realizowana jest podstawa programowa kształcenia ogólnego ze zwróceniem szczególnej uwagi na kształtowanie postaw wychowawczych 7. Jednym z warunków bezpiecznego podróżowania jest to, by dobierać odpowiedni środek transportu. Artykuł 63 ust. 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym mówi, że osoby można przewozić pojazdem do tego przeznaczonym lub przystosowanym.

W przypadku dzieci chorych na mukowiscydozę dyrektor szkoły może poprosić rodzica, by był on opiekunem podczas szkolnej wycieczki, jednak jeżeli ten nie wyrazi zgody, powinien zapewnić innego opiekuna, który będzie dbał o bezpieczeństwo ucznia. Wszystkie dzieci mają prawo uczestniczyć w wycieczce szkolnej. Służy ona nauce, integracji klasy, a także wypoczynkowi. Jest formą zajęć szkolnych, więc zabronienie uczniowi udziału w takiej formie zajęć szkolnych jest niedozwolone. Czym innym jest w szkole sytuacja, w której mamy do czynienia z uczniem notorycznie łamiącym regulamin szkoły, naruszającym zasady współżycia społecznego i reguły, jakie są ustalone w danej szkole. Wówczas trzeba pamiętać o tym, by precyzyjnie przygotować regulamin wycieczki szkolnej i dokonać odpowiedniego zapisu o tym, w jaki sposób należy się zachowywać na wyjeździe, by móc w nim w pełni uczestniczyć.

Kierownik wycieczki podczas planowania wycieczki szkolnej musi wziąć pod uwagę możliwości dzieci, ich stan zdrowia, rodzaje niepełnosprawności i chorób, z jakimi się zmagają i wszystko dokładnie przeanalizować. Bardzo ważne jest także, by konsultować się w trudnych tematach bezpośrednio z rodzicami ucznia, bez wypytywania się małoletniego i prowadzenia rozmów przy nim.

Liczba osób, które przewozimy, nie może przekraczać liczby miejsc, jakie są określone w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Uczniowie najczęściej podróżują autokarami, dlatego ważne jest wcześniejsze sprawdzenie firmy, z którą podpisujemy umowę. Należy zwrócić uwagę na to, czy przewoźnik ma odpowiednie zezwolenia oraz sprawdzone i nowoczesne pojazdy, a także czy ma doświadczonych kierowców. Uczniowie – uczestnicy wycieczki – pozostają pod opieką wyznaczonych opiekunów w czasie oczekiwania na podróż oraz w trakcie jej trwania.

W szkole współpraca nauczycieli z rodzicami, którzy są ekspertami w sprawach swojego dziecka, powinna być na najwyższym poziomie. Tylko wspólne dzielenie się informacjami o dziecku pozwoli na wypracowanie takiego systemu pracy i nauki, który będzie odpowiedni dla dziecka. Jednym z najważniejszych zadań szkoły powinno być podjęcie stałej współpracy z rodzicami dziecka. Nauczyciel musi zbudować odpowiednio dobrą atmosferę i odpowiednią relację z rodzicami. Ważne jest, by bez pośpiechu i zniecierpliwienia wysłuchiwać rodziców i umieć tę wiedzę odpowiednio wykorzystać8. W szkołach, do których uczęszcza chore dziecko, powinna być wprowadzona procedura postępowania z dzieckiem przewlekle chorym, w której zawarte będą obowiązki rodzica, obowiązki dyrektora, obowiązki wychowawcy i nauczycieli uczących ucznia, a także informacje dotyczące nagłych stanów, które wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej.

W przypadku nagłego pogorszenia się stanu zdrowia ucznia – uczestnika wycieczki należy pamiętać, by:

• nawiązać kontakt z rodzicami, którzy mogą udzielić niezbędnych informacji
  o stanie jego zdrowia,
• udzielić pierwszej pomocy, a w przypadku, gdy objawy nie ustępują,
• niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe lub zgłosić się z chorym uczestnikiem na szpitalny oddział ratunkowy,
• stosować się do zaleceń lekarza,
• mieć stały kontakt z rodzicami uczestnika wycieczki/imprezy,
• powiadomić dyrektora szkoły.

Organizując wycieczkę szkolną, należy również pamiętać o tym, że nie wolno powierzać opieki nad uczestnikami wyjazdu kierowcy, przewodnikowi czy pilotowi wycieczki.

Wycieczki szkolne są wspaniałym i cennym przeżyciem zarówno dla ich uczestników, jak i organizatorów zawsze wtedy, kiedy są odpowiednio zaplanowane i przygotowane. Ważne jest zatem zadbanie o spokojną i serdeczną atmosferę podczas ich organizowania i zbierania niezbędnych informacji. Istotne jest również to, by nie koncentrować całej wycieczki wyłącznie wokół choroby ucznia. W żadnym wypadku nie wolno obarczać ucznia winą za jego chorobę czy opóźnienie rozwojowe.

Nauczycielu, organizatorze wycieczki, nigdy nie krytykuj, nie zawstydzaj i nie ośmieszaj dziecka. Rodzicu i nauczycielu – kontaktujcie się ze sobą. Jeżeli mamy odpowiednią ilość czasu, możemy również skontaktować się ze specjalistami, by ustalić, w jaki sposób odpowiednio zaplanować wycieczkę. Należy korzystać ze swojej wiedzy i doświadczenia. Rodzicu, nie bój się i dostarczaj wychowawcy klasy informacje o stanie zdrowia dziecka chorego, objawach choroby, zagrożeniach zdrowotnych i przyjmowanych lekach oraz ich wpływie na organizm. Takie informacje warto przekazać szkole najpóźniej do 1 września, a jeżeli choroba zostaje zdiagnozowana podczas uczęszczania do szkoły, trzeba niezwłocznie poinformować o tym fakcie wychowawcę. Do obowiązków szkoły należy szkolenie się i dostosowywanie pracy do wymagań choroby ucznia po to, by każdy dzień spędzony w murach szkolnych, podczas wycieczek czy imprez itp. był zarówno dla ucznia chorego, jak i nauczyciela miłym i cennym doświadczeniem.

Poniżej przedstawiam przykładowe upoważnienia rodziców do podawania leków dziecku choremu oraz zgodę nauczyciela (pracownika szkoły) na podanie leków dziecku choremu, które warto wykorzystać podczas planowania wycieczki szkolnej.