Zagrożenie współczesnej rodziny – uzależnienia

Problematyka uzależnień jest nam znana od dawna. Najczęściej w pierwszej kolejności, kiedy zaczynamy się nad tym zastanawiać, przychodzą nam na myśl najbardziej znane uzależnienia – od alkoholu i papierosów. Myślenie stereotypowe sprawia, że przed oczami mamy osoby brudne, zaniedbane, od których czuć silną woń używek.

Uzależnienie jest podstępną chorobą, która potajemnie wkrada się w życie człowieka i sukcesywnie sieje dzieło zniszczenia. Niestety, czasy, w których żyjemy, nie ułatwiają nam, a  wręcz utrudniają wyjście z problemu. Wszechobecny dostęp do różnego rodzaju używek sprawia, że coraz więcej osób świadomie lub wręcz nieświadomie uzależnia się.

Uzależnienie to nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywanie jakiejś substancji. Istnieje wiele rodzajów uzależnień:

• uzależnienia fizjologiczne,
• uzależnienia psychiczne,
• uzależnienia społeczne,

Uzależnienia fizjologiczne (ang. physiological dependence), zwane też czasem fizycznymi, to nabyta silna potrzeba stałego zażywania jakiejś substancji, odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych (np. bóle, biegunki, uczucie zimna, wymioty, drżenia mięśni, bezsenność). Zaprzestanie jej zażywania (odstawienie) prowadzi do wystąpienia zespołu objawów, które określa się jako zespół abstynencyjny (zespół odstawienia). W leczeniu stosowana jest detoksykacja, czyli odtrucie.

W każdym z uzależnień mamy do czynienia z mnogością rodzajów ¹. Wpędzając się w niszczycielską machinę uzależnienia, człowiek najczęściej znajduje się w stanie frustracji, gniewu, jest nieszczęśliwy. W początkowej fazie osoba taka ma wrażenie, że jej uzależnienie nie ma nic wspólnego ze słabością lub złą wolą. W jej głowie powstaje myśl, że robi to, bo po prostu poszukuje radości i zaspokaja własne potrzeby. Gregory Bateson uważał, że osoba uzależniona pragnie czegoś więcej niż zazwyczaj przynosi jej życie i jest przekonana, że to coś istnieje. Czując się zagubioną, odkrywa, że alkohol lub inne środki odurzające chwilowo i połowicznie zaspokajają jej potrzeby ².

Istnieje lista czynników, które powodują uzależnienia:

• internet i gry komputerowe,
• praca,
• masturbacja i pornografia,
• hazard,
• seks, uzależnienia seksualne,
• kupowanie,
• jedzenie,
• słodycze,
• nadmierna dbałość o tężyznę fizyczną (bigoreksja),
• telewizja,
• słuchanie muzyki,
• samookaleczanie ³.

Uzależnienie jest bardzo poważnym problemem społecznym, który niesie ze sobą wiele negatywnych skutków. Jest to problem złożony i istnieje wiele źródeł, z których mogą pochodzić uzależnienia. Duży wpływ na popadnięcie w nałóg ma środowisko, w jakim przebywa człowiek (rodzina, szkoła, praca, grupa koleżeńska). Każde z tych środowisk może wpływać pozytywnie na człowieka, dając poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, wychowywania, przekazywania wiedzy. Może też być miejscem, które sprzyja powstawaniu uzależnień. Badania wykazały, że połowa narkomanów wywodzi się z patologicznych rodzin, a wśród alkoholików procent ten jest jeszcze większy ⁴.

Niestety, osoby uzależnione niosą ze sobą bagaż problemów i złych doświadczeń, z którymi nie mogą sobie poradzić. Rodzina żyjąca z osobą uzależnioną często w początkowej fazie wchodzenia w uzależnienie nie zdaje sobie z tego sprawy. Codzienne siadanie wieczorami, po pracy przed ekranem komputera i granie w różnego rodzaju gry ojca – głowy rodziny, odbierane jest przez dzieci jako fajna wspólna forma rozrywki. Zdarza się również tak, że osoba uzależniona próbuje w swój nałóg wciągnąć inne osoby ze swojego otoczenia. Pijąc codziennie alkohol, człowiek staje się osobą uzależnioną. Nie wyobraża sobie innego zakończenia dnia, ponieważ jest słaby i nie wie jak sobie poradzić. Swój wieczorny rytuał picia traktuje jako nagrodę po ciężkim dniu pracy. To najprostszy mechanizm do tego, by wpędzić się w uzależnienie. Jeszcze większe zagrożenia czyhają na dzieci i młodzież, które siadając przed ekranem telewizora czy komputera, gdyby nie rodzicielska kontrola mogłyby tak spędzać cały czas, nie odczuwając wówczas żadnych innych potrzeb.

Z problemem uzależnień od dłuższego już czasu coraz gorzej radzą sobie systemy opieki zdrowotnej, ludzie nie mają zaufania do swoich lekarzy, a  ich odwiedzenie kończy się na krótkiej, szybkiej wymianie zdań, przypisaniu recepty z lekami na depresję – i pacjent uzależniony nadal pozostaje sam. Osoby uzależnione to mężczyźni i kobiety różnych profesji i wykształcenia – studenci, dziennikarze, politycy, duchowni. Patric Cames, światowy autorytet w dziedzinie uzależnień od seksu, wymienia aż jedenaście odmian erotomanii. I podobnie jak w przypadku innych uzależnień wszystkie, oparte są na szukaniu zapomnienia bądź haju – szukaniu dodatkowej porcji adrenaliny ⁵.

Oprócz powszechnie znanych nam już uzależnień, jakimi są alkoholizm i narkomania, istnieje wiele innych niszczących patologii – oznak naszych czasów.  Przykładem jest pracoholizm. Osoby, które uzależniają się od swojej pracy, po każdym osiągniętym sukcesie zawodowym podnoszą sobie poprzeczkę wyżej, by pracować jeszcze więcej. Pracoholikami często są osoby pilne, perfekcyjne, ambitne, lubiące rywalizować, stawiające sobie wysoko poprzeczkę, które jednocześnie są niepewne, nieśmiałe i niedowartościowane. Osobom tym brak czasu na normalne życie, zaniedbują oni swoje rodziny, przyjaciół, jak również własne zdrowie. Pracoholicy tracą zdolność oddzielenia spraw osobistych od życia zawodowego.

Kolejnym przykładem niszczącej patologii jest telefon komórkowy, który ma dziś w sobie tak dużo różnorodnych funkcji, że w pełni uzależnia swojego użytkownika. Osoby nadmiernie z nich korzystające uzależnione są m.in. od SMS-ów, korzystania z różnych aplikacji do stałej wymiany zdjęć, filmów i komunikacji, a  także od gier. Nadmierni komórkowi gracze każdą wolną chwilę wykorzystują na podbijanie kolejnych rekordów. Uzależnienie od telefonów komórkowych jest szczególnie niebezpieczne wśród osób młodych i niepełnoletnich. Brak odpowiedniej kontroli nad telefonem dziecka sprawia, że sami dorośli wpędzają swoją pociechę w uzależnienie. Wśród najbardziej charakterystycznych objawów uzależnienia od telefonu wymienić można m.in.:

• nierozstawanie się z nim nawet na chwilę,
• telefon staje się pośrednikiem i narzędziem w codziennych kontaktach z innymi osobami,
• odczuwanie wewnętrznego przymusu nieustannego kontaktowania się z kimś za pomocą telefonu,
• głęboki dyskomfort, kiedy nagle telefon rozładuje się i nie ma w pobliżu ładowarki – pojawia się wówczas zły nastrój, niepokój, a nawet mogą zdarzyć się ataki paniki,
• nerwowe nasłuchiwanie, czy ktoś zadzwoni,
• obawa przed samotnością,
• unikanie kontaktów z innymi w cztery oczy – w zamian wybieranie połączeń telefonicznych, pisanie SMS-ów, uczestnictwo w czatach.

Nadmierne koncentrowanie się na tym, co jest w telefonie, ciągnie za sobą wiele negatywnych konsekwencji, takich jak np.:

• zaburzenia snu,
• zaburzenia odżywienia,
• gwałtowne wahania nastrojów, y wysokie rachunki telefoniczne,
• popadnięcie w długi,
• zapominanie o higienie osobistej, y konflikty z bliskimi osobami
• problemy ze wzrokiem,
• bóle mięśni – szczególnie pleców i karku,
• stany lękowe,
• depresja ⁶.

Ortoreksja to rodzaj uzależnienia polegający na ograniczaniu swojej diety i poszukiwaniu w różnych produktach spożywczych niepożądanych składników i konserwantów. Słowo ortoreksja pochodzi od słów orthorexia nervosa (greckie ortho – prawidłowy, oreksis – apetyt). Jedzą oni tylko takie produkty, które uważają za zdrowe. Skutkiem ortoreksji jest wykluczanie ze swojej diety różnych produktów żywnościowych, a  z czasem izolacja społeczna i wycofywanie się z życia towarzyskiego ⁷.

Tanoreksja to natomiast uzależnienie od opalania. Najczęściej osoby te uważają, że są niedostatecznie opalone i stale mają wrażenie, że przez to są mało atrakcyjne. To uzależnienie pojawia się bardzo niepostrzeżenie i z czasem prze-radza się w obsesję opalania i stałego myślenia o własnym wyglądzie ⁸.

Kolejnym przykładem uzależnienia dotyczącego patologicznego dbania o swój wygląd jest bigoreksja i dotyczy ona najczęściej młodych mężczyzn, którzy obsesyjnie dbają o swoje mięśnie. stale spędzają oni mnóstwo czasu w siłowniach i uprawiają ćwiczenia kulturystyczne. Niestety, oprócz regularnych wielogodzinnych ćwiczeń dodatkowo przechodzą na nieodpowiednie dla zdrowia diety oraz przyjmują sterydy. Psychiatra, Harrison G. Pope, opisał bigoreksję jako zespół natręctw, obsesyjnych myśli krążących wokół sylwetki i skoncentrowaniu trybu życia na coraz dłuższych treningach i dopasowywaniu pracy, życia rodzinnego i prywatnego do planu diety i ćwiczeń fizycznych. Bigorektyk stale, obsesyjnie mierzy swoje mięśnie, kontroluje wagę, robi zdjęcia sylwetki. Ciągle poddaje swoje ciało najsurowszej ocenie i nigdy nie jest ostatecznie zadowolony z obecnego stanu rzeczy. Z tego powodu unika prezentacji swojego ciała publicznie, mając poczucie wciąż niedopracowanego „dzieła” ⁹.

Zakupoholizm jest przykładem uzależnienia od zakupów. Osoby majętne na pewno później dostrzegają negatywne konsekwencje zakupoholizmu, natomiast ludzie z mniejszą zasobnością portfela niemalże od początku borykają się z takimi problemami, jak: kłamstwa, okradanie bliskich, pożyczki, debet, kredyty, trudności z płynnością finansową, utrata zdolności kredytowej, zadłużenia, a w skrajnych przypadkach – przejścia z komornikami i windykatorami, a co za tym idzie, kryzysami rodzinnymi i małżeńskimi ¹⁰.

Uzależnienie to choroba całej rodziny. Niestety, kto chce pomóc osobie w nałogu, musi pamiętać, że ona tego również powinna chcieć, widzieć potrzebę zmiany. Nie można nikogo zmusić do terapii, jeśli on tego nie chce czy nie jest jeszcze gotowy. Kiedy uzależniony nie chce podjąć leczenia, warto mu wówczas wskazać negatywne konsekwencje kontynuowania nałogu, w który popadł. W wychodzeniu z uzależnienia jednym z najtrudniejszych kroków jest przyznanie się do tego, że się ma problem – przed samym sobą czy przed kimś innym. To dlatego, że z nałogiem związana jest stygmatyzacja i wstyd ¹¹.

Rozróżniamy biologiczne i społeczne skutki nałogów. Należą do nich m.in. następujące konsekwencje:

• ”fizyczne – wpływ na zdrowie charakterze bezpośrednim (funkcjonowanie układu nerwowego, oddechowego, trawiennego, krążenia) i pośrednim (poprzez niewłaściwą dietę, stany chorobowe związane z niektórymi nałogami);
• psychologiczne – utrata zaufania do siebie i samokontroli, obniżona samoocena, utrata zainteresowania zwykłymi czynnościami i celami życiowymi, bowiem nałóg zaczyna być centralnym czynnikiem wzmacniającym;
• pedagogiczne – akcentuje się tu następstwa rodzinne (destabilizacja życia rodzinnego, dysfunkcjonalność w sferze pełnionych ról, zadań i funkcji rodziny, źródło przemocy w rodzinie) i kryminologiczne (źródło przestępczości, np. produkcja i handel narkotykami, czynnik wiktymizacji – osoby uzależnione bardziej narażone są na zachowania przestępcze wobec nich); –
• społeczne – straty pieniężne związane z utraconymi zarobkami, roztrwonionymi oszczędnościami, wydatkami na opiekę społeczną i nieskuteczne, a  często powtarzające się próby rehabilitacji, zniszczenie sensownych związków interpersonalnych; straty związane z przestępczością, utrata produktywności ludzkiej, rozszerzenie się innych patologii (rodzina, przemoc)” ¹².

Uzależnienie nie zna też granic wiekowych. To problem osób 20-, 30-, 40-letnich i starszych. To choroba, która może dotknąć każdego, bez względu na płeć, wiek, status społeczny i ekonomiczny. Dziś chcemy żyć łatwo, przyjemnie, czerpiąc jedynie korzyści. Zapominamy o tym, że życie nie składa się tylko z samych pozytywów i w momencie, kiedy pędzimy, goniąc za coraz większymi pieniędzmi, wyjazdami, przygodami, wpędzamy siebie samych, a  także nieświadomie również nasze rodziny w uzależnienia, które na początku wydają się chwilowym odpoczynkiem. Uciekając od codziennych, przytłaczających spraw, od wzięcia na swoje barki zbyt wielu obowiązków, korzystamy z rzeczy, które wciągają nas w nałóg. Niewinny drink wypity co wieczór, od tak, dla relaksu, sprawia, że z czasem osoba uzależniona chce więcej i więcej i zatarta zostaje granica między przyjemnością, która powinna być sporadycznie, a  regularnym piciem co wieczór. Korzystanie z używek, wpędzanie się w nałóg sprawia, że zaniedbuje się swoją rodzinę, znajomych, przyjaciół, a z czasem można mieć także problemy zawodowe.

Przypisy

1. Rodzaje uzależnień, www.alkater.pl/artykuly/rodzajeuzaleznien [dostęp online 04.05.2019] ↩︎
2. Profilaktyka uzależnień – rodzina jako fundament w kształtowaniu postaw i osobowości młodego człowieka [dostęp online 04.05.2019], www.sosw.torun.pl/start_pliki/publikacje_pliki/Profilaktyka%20uzaleznien. pdf ↩︎
3. www.alkater.pl/artykuly/rodzaje-uzaleznien [dostęp online 05.05.2019] ↩︎
4. T. Jakubowski, Uzależnienie – zagrożeniem wolności człowieka [dostęp onlin 05.05.2019], www.opoka.org.pl/biblioteka/I/ID/9909V_05.html ↩︎
5. Uzależnienie od „miłości”, [dostęp on-li-ne o6.06.2019], www.uzaleznienieodmilosci. pl/page/cz_inne_ZI ↩︎
6. Objawy uzależnienia od telefonu komórkowego [dostęp online 05.06.2019], https://klinika.osrodek-oaza.pl/objawy-uzaleznienia-telefonu-komorkowego/ ↩︎
7. Gdy zdrowe odżywianie staje się obsesją – rzecz o ortoreksji [dostęp online 05.06.2019], https://www.akademiadietetyki.pl/dietetyka/gdy-zdrowe-odzywianie-staje-sie-obsesja-rzecz-o-ortoreksji/ ↩︎
8. Hasło tanoreksja [dostęp online 06.06.2019], https://pl.wikipedia.org/wiki/Tanoreksja ↩︎
9. Bigoreksja [dostęp online 06.06.2019], http://www.medonet.pl/zdrowie, bigorek-sja— definicja–prz ycz yny– objawy–leczenie,artykul,1730086.html ↩︎
10. Objawy zakupoholizmu [dostęp online 06.06.2019], https://www.uzaleznieniabeha-wioralne.pl/zakupoholizm/objawy-zakupo-holizmu/ ↩︎
11. A. Słabisz, Uzależnienie to choroba całej rodziny [dostęp online 06.06.2019], http://dziennik.com/polonia/uzaleznienie-to-choroba-calej-rodziny/ ↩︎
12. Uzależnienia i ich konsekwencje zdrowotne i społeczne [dostęp online 06.06.2019], https://sciaga.pl/tekst/42126–43-uzaleznienia_i_ich_konsekwencje_ zdrowotne_i_spoleczne ↩︎