Układ odpornościowy kształtuje się już w życiu płodowym. Przychodząc na świat, noworodek ma zaplecze odpornościowe, które z czasem „uczy się” prawidłowo rozpoznawać i zwalczać drobnoustroje. Ponieważ przewód pokarmowy czy układ oddechowy są pierwszymi miejscami kontaktu z substancjami pochodzenia zewnętrznego, infekcje i choroby dotykają najczęściej tych układów. Jest to nieunikniony proces budowania i kształtowania odporności.

Analogiczna sytuacja występuje z budowaniem prawidłowych wzorców żywieniowych. Potencjalnym wpływem między żywieniem a zdrowiem i funkcjonowaniem organizmu człowieka zajmują się najmłodsze dziedziny nauki o żywieniu człowieka: nutrigenomika [footnote]Nutrigenomika to nauka, która zajmuje się „badaniem wpływu składników pokarmowych na ekspresję genów. Od pewnego czasu prowadzone są liczne badania nad wpływem składników pożywienia na występowanie chorób i ich interakcji z czynnikami genetycznymi. Celem tych badań jest określenie zindywidualizowanego żywienia w zapobieganiu chorobom, poprawie jakości życia oraz łagodzeniu procesu starzenia się organizmu”, https://instytutpsychodietetyki.pl/artykul_blog/nutrigenomika-i-nutrigenetyka-sen-o-przyszlosci-dietetyka/ (przyp. red.).[/footnote] oraz nutrigenetyka [footnote]Nutrigenetyka bada „wpływ różnic genetycznych (polimorfizmów) na odpowiedź organizmu na składniki pokarmowe oraz ryzyko wystąpienia chorób dietozależnych. Została stworzona z myślą o jak najlepszym «dopasowaniu» sposobu żywienia do indywidualnych, wybranych cech pacjenta” (tamże; przyp. red.).[/footnote]. Jeśli ująć w skrócie, zakładają one, że predyspozycje żywieniowe człowieka są zależne od dziedziczonych wariantów genetycznych (tzw. polimorfizmu genetycznego), dzięki którym występują zasadnicze różnice osobnicze we wchłanianiu składników odżywczych, w metabolizmie, jak również w występowaniu chorób takich jak cukrzyca, zaburzenia lipidowe czy nadciśnienie.

W sytuacji, kiedy słyszysz diagnozę – mukowiscydoza – mocno skupiasz się na zaleceniach, jakie dostajesz od wykwalifikowanej kadry medycznej. I przecież to dobrze, bo każdy rodzic chce jak najlepiej dla swojego dziecka, pragnie, by rozwijało się w sposób prawidłowy, słucha wszelkich rad, wytycznych. Terapia żywieniowa jest jednym z podstawowych elementów w procesie leczenia mukowiscydozy. Interwencja odnośnie do żywienia powinna być wdrożona już od momentu rozpoznania. Stanowi ona bowiem kluczowy element w modyfikowaniu przebiegu choroby. Ustalenie prawidłowej diety i jak najwcześniejsze jej włączenie zapewnia prawidłowy rozwój chorego dziecka. Odpowiednia terapia żywieniowa wpływa na poprawę funkcjonowania płuc, właściwy stan odżywienia oraz optymalny rozwój fizyczny i psychiczny. Jak pokazują najnowsze zalecenia, dieta powinna być wysokokaloryczna, wysokobiałkowa i wysokotłuszczowa, z odpowiednią podażą enzymów trzustkowych oraz witamin. Ale zatrzymajmy się na chwilę…

Lustrzane odbicie

Już od najmłodszych lat kształtujemy w dzieciach dobre lub złe wzorce żywieniowe, które w sposób świadomy lub nieświadomy eksponujemy poprzez własne nawyki i zachowania. W teorii każdy potrafi odróżnić zdrowe jedzenie od tego, które nie służy naszemu organizmowi. Dziecko, które ciągle słyszy polecenia typu: „Zjedz to, bo to jest zdrowe”, „Zjedz jeszcze jeden kawałek za mamusię”, dostaje sprzeczny sygnał odnośnie budowania zdrowych relacji z pożywieniem. Dla przykładu proszę wejść w umysł dziecka w sytuacji, w której rodzic codziennie wypija kolorowe napoje gazowane, a dziecku mówi, że to jest niezdrowe i że tego mu nie wolno. Pragniemy, by na talerzach naszych dzieci znajdowały się pełnowartościowe posiłki z dodatkiem sezonowych warzyw pokropionych najlepszej jakości oliwą. A co widzi dziecko na talerzu rodzica? Każdy powinien odpowiedzieć sobie sam na to pytanie. Co może myśleć w takiej sytuacji dziecko? „Dlaczego moi rodzice mogą o siebie nie dbać, a ja muszę?”. W lustrzanym odbiciu chodzi o to, by swoją postawą dawać jak najlepszy przykład swoim dzieciom, by profilaktyka zdrowia opierała się na wartościach całej rodziny, by rozpoznanie mukowiscydozy nie przyćmiło fundamentów kształtowania zdrowych relacji z pożywieniem. Bo, prawdę mówiąc, to, co jest na talerzu, stanowi ostatni element całej układanki zdrowych nawyków żywieniowych.

Wspólne zakupy

Zacznijmy od początku. Zakupy nie do końca kojarzą się z przyjemnością, zwłaszcza z dziećmi, prawda? Często zakupy robimy w pośpiechu, lubimy sklepy, w których wiemy, co, gdzie, na jakich półkach leży. Kupujemy produkty „z przyzwyczajenia”, automatycznie. Przecież znamy konkretny smak, wszyscy w domu to lubią i mamy pewność, że wszystko zostanie zjedzone. A gdybyśmy od najmłodszych lat pokazali naszym dzieciom, jak ważny jest świadomy wybór? Zabierając dziecko na zakupy, zarezerwujmy więcej czasu, by móc przejść po sklepie, zatrzymując się przy danym produkcie, czytając oraz analizując jego skład. Włóżmy dziecku do rąk produkt, by mogło oswoić się z daną rzeczą w poczuciu, że jego zdanie jest ważne. Zasada jest prosta – dajmy dzieciom wybór. One chcą być tak samo ważne jak dorośli, chcą czuć, że ich opinia również się liczy. Możemy pokazać dwie lub trzy wersje, na przykład jogurtu naturalnego lub płatków, które w naszym odczuciu są dobre jakościowo, a w dziecku, dzięki możliwości wyboru produktów z dobrym składem, będzie stopniowo budowało się odpowiednie poczucie własnej wartości.

Wspólne gotowanie

To, w jaki sposób i czy wpoimy w dzieciach zdrowe nawyki żywieniowe, będzie mocno procentowało w chwili, kiedy „wypuścimy” dzieci w środowisko rówieśnicze. Kolejnym pomocnym narzędziem w budowaniu odpowiednich nawyków żywieniowych będzie angażowanie dziecka w życie kuchni. I sytuacja wygląda podobnie jak z zakupami – wolimy szybko, czysto, pewnie. W holistycznym podejściu chodzi o to, by cierpliwość była najważniejszą cnotą. Dzięki niej perspektywa polepszenia jakości życia dzieci chorych na mukowiscydozę będzie procentowała na kolejne lata. Żywienie jest fundamentem profilaktyki zdrowia. Wspólne przygotowywanie posiłków daje wiele możliwości wskazania dzieciom drogi do wyrobienia zdrowych nawyków. Badania naukowe pokazują, że dzieci, które mają dobre wzorce żywieniowe wpojone od najmłodszych lat, rzadziej popadają w nałogi i mają lepszą relację z rodziną.

Wspólne spożywanie posiłków

Podstawową zaletą spożywania wspólnych posiłków w rodzinnym gronie jest to, że są one powtarzalne, regularne i dla większości dzieci stanowią codzienne, rutynowe doświadczenie. Dzieci w ten sposób uczą się, że spożywany posiłek jest wspólną celebracją, podczas której w łatwy i naturalny sposób zacieśniają się więzi między członkami rodziny. Kolejnym zdrowotnym aspektem jest fakt, że w profilaktyce zdrowia uczestniczy cała rodzina. W sytuacji, kiedy karmienie dziecka jest w naszym odczuciu przykrą koniecznością, ponieważ wiąże się ona z wieloma trudnościami, często sięgamy po „pomoce” w postaci telefonów czy bajek w telewizji. Mózg w tym momencie dostaje sprzeczny sygnał i spożywanie konkretnego pożywienia staje się automatyczne, ponieważ regulacja bodźców pobudzających ośrodek głodu i sytości zostaje zaburzona w podwzgórzu poprzez inne bodźce w postaci mediów. Mówiąc wprost, organizm wybiera lepszą opcję i skupia się na tym, co w danym momencie jest dla niego przyjemniejsze.

Strategie, które w krótszej perspektywie dają pożądane rezultaty, w przyszłości mogą sprawić, że problem relacji z pożywieniem będzie się potęgować. Ma na to wpływ:

wywieranie presji („Jak nie zjesz tych brokułów, to nie będzie później lizaka”),
zachęcanie niezdrowymi nagrodami („Jak zjesz te brokuły, to dostaniesz później lizaka”),
emocjonalne karmienie („Zjedz jeszcze jedną łyżeczkę za mamusię/tatusia”).

Aktywność ruchowa

Aktywność ruchowa stanowi kluczową rolę w postępowaniu z chorobą. W holistycznym podejściu prawidłowe nawyki żywieniowe muszą być połączone z odpowiednio dobraną aktywnością. Wtedy możemy sądzić, że organizm wykorzystuje swój potencjał w 100%. Ogólnie rzecz ujmując, aktywność ruchowa stanowi czynnik prewencyjny oraz wspomagający leczenie wielu zaburzeń związanych z funkcjonowaniem mózgu. Natomiast, jak stwierdzono w licznych badaniach, aktywność fizyczna w mukowiscydozie niesie ze sobą szereg prozdrowotnych konsekwencji, takich jak:

lepsza gęstość mineralna kości,
poprawa wrażliwości tkanek na działanie insuliny,
poprawa stanu psychicznego pacjenta (poprawa samopoczucia, obniżenie ryzyka wystąpienia zachowań autodestrukcyjnych, lepsze radzenie sobie ze stresem),
lepszy stan odżywienia,
profilaktyka zaburzeń metabolicznych,
poprawa funkcji płuc.

W psychodietetycznym nurcie ma to ogromne znaczenie, by pozwolić dziecku decydować, jaka aktywność ruchowa sprawia mu przyjemność. Na samym początku drogi warto skonsultować to z lekarzem, fizjoterapeutą, dietetykiem, by w każdym obszarze dobrać odpowiednią formę aktywności połączonej zarówno z zaleceniami dietetycznymi, jak i ewentualnymi przeciwskazaniami. Pamiętajmy, by stanowić dla dzieci lustrzane odbicie i samemu dawać dobry przykład. Bo nie ma nic piękniejszego niż dążenie ku lepszej jakości życia wspólnymi siłami.

Podsumowanie

Powyższe przypadki pokazują, że żywienie dziecka chorego na mukowiscydozę jest kluczowym aspektem leczenia. Znajduje to potwierdzenie w Standardach opieki Europejskiego Towarzystwa Mukowiscydozy: wytyczne i najlepsze praktyki, które dostarczają mocne dowody na to, że prawidłowy wzrost, interwencja żywieniowa oraz podejście interdyscyplinarne mocno korelują zarówno z wydolnością płuc, jak i długością życia chorego na mukowiscydozę.

W jednej z prac badawczych Wanda Komorowska-Szczepańska i jej współpracownicy udowodnili, że dzieci chore na mukowiscydozę doskonale wiedzą, jak powinna wyglądać ich dieta. Znają cele wdrożenia terapii żywieniowej oraz ważność wsparcia jej dodatkową suplementacją. Może to stanowić dodatkową motywację dla całej rodziny do trwałych zmian nawyków żywieniowych. Znajomość zasad prawidłowego żywienia wśród rodziców warunkuje długość i jakość życia ich dzieci, przebieg choroby, a także może mieć wpływ na schorzenia współistniejące. Zrównoważona i odpowiednio zbilansowana dieta pozwoli zapobiec niedożywieniu jakościowemu i ilościowemu, które w konsekwencji doprowadziłoby do niewydolności ze strony układu oddechowego. Bo to, co znajduje się na talerzu, jest ostatnim elementem pracy nad zdrowymi nawykami żywieniowymi. Dlatego nigdy nie jest za późno, by nad nimi pracować.

Bibliografia

Farrell P.M., Kosorok M.R., Rock M.J. i in. Early diagnosis of cystic fibrosis through neonatal screening prevents severe malnutrition and improves long-term growth. Wisconsin Cystic Fibrosis Neonatal Screening Study Group. Pediatrics 2001; 107 (1): s. 1–13.
Gieroba B. Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie psychiczne i funkcje poznawcze, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2019, tom 25, nr 3.
Golonko A., Ostrowska L., Waszczeniuk M., i wsp. Wpływ hormonów jelitowych i

neuroprzekaźników na uczucie głodu i sytości, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2013, tom 4, nr 2, s. 90–99.
Harton A., Guzewska P., Myszkowska-Ryciak J., i wsp. Nawyki żywieniowe sprzyjające otyłości prostej u dzieci w wieku przedszkolnym – badanie pilotażowe, w: Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa, 2015.
Jak wspierać dziecko w kształtowaniu prawidłowych zachowań żywieniowych? Czy rówieśnicy mają wpływ na sposób żywienia dzieci? Centrum Edukacji Żywieniowej (pzh.gov.pl).
Komorowska-Szczepańska W., Sobiecka M. Ocena realizacji zaleceń dietetycznych wśród dzieci chorych na mukowiscydozę. Family Medicine & Primary Care Review 2014; 16, 3: 245–247, PL ISSN 1734-3402.
Mastalska M. Podstawy prawidłowego żywienia w mukowiscydozie. „Mukowiscydoza”, 2014, 34: s. 3–8.
Mazur J. Zdrowie i zachowania zdrowotne młodzieży szkolnej na podstawie badań HBSC 2010, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie.
Panczyk M. Nutrigenetyka i nutrigenomika – zastosowanie technologii „omics” w optymalizacji żywienia człowieka. Pediatric Endocrinology Diabetes and Metabolism 2013, 19, 2, s. 70–77, ISSN 2081-237X.
Smyth A.R., Bell S.C., Bojcin S. i in. Standardy opieki Europejskiego Towarzystwa Mukowiscydozy: wytyczne i najlepsze praktyki. Pediatria Polska, 2016, 9: s. 30–53.