Embolizacja tętnic oskrzelowych

Pacjenci, nie tylko z mukowiscydozą, kiedy usłyszą od swojego lekarza, że ich stan ogólny i progresja choroby wymagają działań interwencyjnych – zabiegu lub operacji – często są przestraszeni i zagubieni. Jeszcze trudniejszą sytuacją jest, kiedy chory – w wyniku nagłego pojawienia się niepokojących objawów – musi zostać poddany leczeniu inwazyjnemu bez przygotowania. U  pacjentów z mukowiscydozą tego typu objawem jest krwioplucie, a jedną z głównych metod jego leczenia stanowi embolizacja naczyń oskrzelowych. Pomocne w opanowaniu lęku przed tym zabiegiem jest poznanie jego specyfiki. Trzeba zaznaczyć jednak, że wykonuje się je w trybie planowym i wymaga ono rozwagi.

Czym jest embolizacja?

Embolizacja (z angielskiego Bronchial Artery Embolization – w skrócie BAE) jest to zabieg zamknięcia uszkodzonego i krwawiącego naczynia. Należy do grupy inwazyjnych – choć endowaskularnych, czyli wewnątrz-naczyniowych – metod leczenia krwioplucia.
Polega na wprowadzeniu cewnika bezpośrednio do zmienionego naczynia (najczęściej z dostępu przez prawą tętnicę udową) i podaniu materiału blokującego uszkodzenia, a tym samym tamującego krwawienie. U chorych na mukowiscydozę najczęściej wymagają zamknięcia tętnice oskrzelowe. Zazwyczaj podczas jednego zabiegu BAE zaopatrywane jest więcej niż jedno naczynie. Innymi arteriami wymagającymi interwencji mogą być: tętnice międzyżebrowe, tętnica sutkowa prawa i lewa, tętnica podobojczykowa i żołądkowa lewa.

U kogo wykonujemy embolizację?

Pacjent, który po epizodzie bądź epizodach krwioplucia trafia pod opiekę lekarza, zostaje szczegółowo zbadany. Często wykonywane są badania dodatkowe takie jak: tomografia komputerowa klatki piersiowej z podaniem środa cieniującego (anfgio-KT ), oraz bronchofiberoskopia. Badania te uwidaczniają patologiczne zmiany w obrębie naczyń drzewa oskrzelowego, ich poszerzone części oraz lokalizują potencjalne źródło krwawień. Bez wykonania tych badań nie podejmujemy się leczenia interwencyjnego. Są one niezbędne w kwalifikacji do zabiegu. Tomografia wskazuje, które tętnice oskrzelowe powinny być poddane zabiegowi, a bronchoskopia w wielu sytuacjach wskazuje region pochodzenia krwioplucia.

Gdy mamy pełen obraz stanu klinicznego pacjenta, wdrażamy leczenie. Pierwszym z wyboru jest leczenie zachowawcze – podanie leków hamujących proces krwawienia. Jeśli są ku temu wskazania (dodatnie wyniki badań mikrobiologicznych), wdraża się farmakologiczne leczenie przyczynowe, np. leki przeciwbakteryjne, bądź w sytuacjach tego wymagających przeciwgrzybiczne.

Jeżeli leczenie to nie jest wystarczające albo krwioplucia nawracają z coraz większą intensywnością, jest to wskazanie do wykonania embolizacji. Przeprowadzenie tego zabiegu rozważamy również u pacjentów z nawracającymi, niewielkimi krwiopluciami, jako metodę zapobiegania masywnym krwawieniom w przyszłości. Embolizacja jest leczeniem z wyboru u chorych, którzy wcześniej zostali zakwalifikowani do operacji płuc, jednak ze względu na stan ogólny oraz postępującą niewydolność oddechową nie można było jej u nich przeprowadzić. Zabieg BAE jest skuteczny nie tylko u pacjentów z mukowiscydozą, ale również w innych jednostkach chorobowych.

Schorzenia, w których istnieje możliwość wykorzystania leczenia przy użyciu embolizacji tętnic oskrzelowych:

  • rozstrzenie oskrzeli,
  • nadciśnienie płucne,
  • tętniaki rzekome naczyń oskrzelowych,
  • gruźlica,
  • przeciek tętniczo-żylny,
  • nowotwory.

Przebieg zabiegu

Embolizacja wykonuje się w znieczuleniu miejscowym, dlatego nie niesie ze sobą ryzyka, którym obarczone jest znieczulenie ogólne. Pacjent podczas zabiegu jest świadomy, widzi i słyszy, co się z nim dzieje. Procedura rozpoczyna się wprowadzeniem cewnika przez tętnicę udową i dotarciem do naczyń oskrzelowych. Nie jest to bolesne, gdyż naczynia tętnicze nie mają wewnętrznych zakończeń nerwowych. Następnie podaje się środek cieniujący, który powinien uwidocznić dokładne miejsce krwawienia. Podczas wstrzykiwania środka kontrastowego pacjent może czuć rozchodzące się „ciepło” w badanej okolicy, nie jest to jednak uczucie bardzo nieprzyjemne. W kolejnym etapie zbiegu dokonuje się zamknięcia uszkodzonego naczynia przy pomocy materiału blokującego, którym może być: spongostan, PVA lub spirale (z angielskiego coile). Po wykonanej embolizacji cewnik jest usuwany, a miejsce wkłucia w pachwinie zaopatrywane.

Powikłania

Embolizacja, jak każde działanie inwazyjne, niesie ze sobą ryzyko wystąpienia powikłań. Działania niepożądane występują około 10–30 % pacjentów. Najczęstszym jest niecałkowite zamknięcie tętnicy i nawrót krwawienia w krótkim czasie od przeprowadzonego zabiegu. Zdarzenie takie występuje u około 7% pacjentów i wymaga wykonania reembolizacji w ciągu pierwszych dwóch miesięcy od interwencji. Dość często występuje krwioplucie w przebiegu uszkodzenia innego naczynia niż to, które było pierwotnie zamykane. Wśród powikłań wymienia się także między innymi przejściowy ból w klatce piersiowej i przemieszczenie materiału embolizującego.

Zalety i korzyści embolizacji

Embolizacja jako procedura o stosunkowo niewielkim ryzyku jest zabiegiem łatwym do powtórzenia w sytuacji, kiedy stan kliniczny pacjenta tego wymaga. Jak wspomniano wcześniej, najczęstszym powikłaniem zabiegu jest ponowne krwawienie z embolizowanego naczynia. Można wtedy przeprowadzić ponowne zamknięcie tętnicy, próbując uzyskać docelowy efekt leczniczy. Wyniki badań wskazują na wysoką skuteczność embolizacji, gdyż uzyskuje się zahamowanie krwawienia nawet u 75–95% pacjentów. Przewagą tej metody nad operacją płuc jest niewielkie ryzyko powikłań, krótszy czas hospitalizacji, szybsza rekonwalescencja oraz sprawniejszy powrót pacjenta do codziennych aktywności.

Embolizacja jest zabiegiem stosunkowo łatwym do przeprowadzenia, a wykonana przez doświadczony zespół może wyeliminować problem krwioplucia u chorych na mukowiscydozę całkowicie lub na bardzo długi czas. Ustąpienie krwawień z tętnic oskrzelowych redukuje stres u chorych oraz zmniejsza częstość hospitalizacji, znacząco poprawiając w ten sposób jakość życia pacjentów.

Bibliografia

  1. Antonelli M., Midulla F., Tancredi G. i wsp. Bronchial artery embolization for the managment of non massive hemoptysis in cystic fibrosis. Chest 2002; 121, 796–801.
  2. Brinson G., Noone P., Mauro M. i wsp. Bronchail Artery Embolization for the Treatment of Hemoptysis in Patients with Cystic Fibrosis. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicin 1988; 157, 1955–1957.
  3. Jassem E., Jassem J. Krwawienia z dróg oddechowych. Polska Medycyna Paliatywna 2003; 2, 1: 23–30.
Autor:
Oddział Pulmonologii Szpitala Klinicznego Przemienienia Pańskiego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Katedra i Klinika Pulmonologii, Alergologii i Onkologii Pulmonologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Szpital Kliniczny Przemienienia Pańskiego UM w Poznaniu