Każde dziecko przy odpowiednich staraniach może mieć zupełnie zdrowe zęby! Mukowiscydoza jest chorobą, w której zaburzenie mechanizmu sekrecji jonów chlorkowych powoduje powstanie gęstego i lepkiego śluzu, co z kolei ma swoje odzwierciedlenie również w jamie ustnej i prowadzi do jej zwiększonej kolonizacji bakteriami m.in. Streptococcus mutans, Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae, Pseudomonas aeruginosa. Drobnoustroje te odpowiadają za rozwój zmian próchnicowych, rozwój zapalenia błony śluzowej jamy ustnej, dziąseł, przyzębia. Organem, który w przebiegu mukowiscydozy obok płuc ulega największemu uszkodzeniu, jest trzustka; zaburzenia czynności wewnątrzwy-dzielniczej tego narządu manifestują się m.in. cukrzycą oraz niedoborem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A, D, E, K. Z cukrzycą jest wiąże się wiele objawów manifestujących się w jamie ustnej – suchość, odsłonięte szyjki zębowe, zwiększona podatność na próchnicę, zwiększona podatność na choroby dziąseł i przyzębia. Z kolei witamina D odgrywa ważną rolę w syntezie kalcytriolu, hormonu odpowiedzialnego za prawidłowe wchłanianie m.in. jonów wapnia i fosforu, zatem jej obecność odgrywa kluczową rolę w rozwoju zębów oraz ich mineralizacji, czyli kształtowaniu się ich struktury. Skutki niedoboru witaminy D szybko znajdują swoje odzwierciedlenie w jamie ustnej – zwiększa się podatność na infekcje i na próchnicę, szkliwo zębów jest osłabione, co zwiększa ryzyko złamań. U chorych na mukowiscydozę często obserwuje się występowanie refluksu żołądkowo-przełykowego, który doprowadza do przewlekłego narażenia jamy ustnej na obecność kwasów żołądkowych. Zarówno sama choroba, jak i jej farmakoterapia, zaczynająca się już w okresie niemowlęcym, wpływają na organizm w okresie rozwojowo-wzrostowym, w tym na rozwijający się u dziecka narząd żucia. Leki stosowane w mukowiscydozie zawierają substancje prowadzące do zakwaszenia środowiska jamy ustnej oraz mają wpływ na ilość i jakość wydzielanej śliny. Chorzy stosują również dietę wysokowęglowodanową, która nasila chorobę próchnicową. Wśród chorych na mukowiscydozę obserwowany jest również wyższy odsetek osób, u których stwierdza się zaburzenia rozwojowe szkliwa zębów stałych. Przyczyny upatruje się w kilku mechanizmach – pierwszy z nich dotyczy zmniejszenia jonów chlorkowych i wapniowych w składzie szkliwa podczas odontogenezy. Drugi wiąże się z intensywną antybiotykoterapią. Kolejny jest związany z kortykosteroidoterapią i upośledzonym wchłanianiem wapnia.
Podstawą utrzymania zdrowia jamy ustnej u chorych na mukowiscydozę jest nienaganna higiena jamy ustnej. Nieodzowne są systematyczne wizyty w gabinetach higieny stomatologicznej, gdzie od najmłodszych lat pacjenci są uświadamiani oraz uczeni poprawnego szczotkowania zębów oraz czyszczenia przestrzeni międzyzębowych. Na regularnych wizytach pacjenci mają usuwane złogi nazębne, które są rezerwuarem bakterii próchnicotwórczych. Ze względu na często występujące u pacjentów zapalenie dziąseł i błony śluzowej jamy ustnej, polecamy szczoteczki z miękkim włosiem. Bardzo istotna jest także duża dbałość o przyrządy higieniczne – dziecko powinno mieć dwie szczotki do zębów, aby po każdym użyciu zdążyły dobrze wyschnąć, zanim zostaną ponownie użyte. Wilgotne środowisko sprzyja bowiem namnażaniu drobnoustrojów chorobotwórczych. Ważne jest również, aby szczotka pacjenta z mukowiscydozą była przechowywana w pewnej odległości od szczotek innych domowników – w ten sposób unikamy możliwości kontaminacji bakteryjnej. Co do czyszczenia, polecamy przelewać szczotkę octem, ze względu na jego przeciwbakteryjne działanie. Co do stosowania pasty do zębów, najbardziej odpowiednie są pasty bez fluoru, posiadające w swoim składzie hydroksyapatyt. Fluor to pierwiastek bardzo potrzebny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednak w nadmiarze jest szkodliwy. W naszym centrum nie stosujemy fluoru i nie zalecamy fluoryzacji u dzieci. Skład chemiczny i struktura krystaliczna syntetycznego hydroksyapatytu są zbliżone do mineralnego składnika kości. Wykazuje on największą skuteczność w odbudowie mikroubytków w szkliwie – remineralizuje zęby poprzez apozycję apatytów i wzrost kryształów w szkliwie. Kolejnym elementem w profilaktyce choroby próchnicowej jest stosowanie preparatu Tooth Mousse. To pasta na bazie wody, zawierająca rewolucyjny składnik Recaldent, który wprowadzony do jamy ustnej gromadzi się na błonce nabytej, płytce nazębnej, bakteriach, hydroksyapatytach i tkance miękkiej, dostarczając bioaktywny wapń i fosforan. GC Tooth Mousse jest doskonałym sposobem odpierania ataku kwasów – nie tylko buforuje kwaśny odczyn i przywraca prawidłową równowagę mineralną w jamie ustnej w zaledwie kilka minut, ale także remineralizuje ubytki szkliwne dzięki wysokiemu poziomowi wapnia i fosforu. Biała plama próchnicowa jest pierwszym etapem próchnicy i przy odpowiednich działaniach może się cofnąć. Brak interwencji na tym początkowym etapie prowadzi do wytworzenia głębszego ubytku próchnicowego. Poza tym Tooth Mousse jest dostępny w różnych smakach, bardzo lubianych przez naszych małych pacjentów. Jak powinniśmy go stosować? Kilka razy dziennie smarujemy zęby, aż staną się białe i lśniące, przed posmarowaniem nie trzeba ich myć.
Dzieci chore na mukowiscydozę przyjmują całą gamę leków, większość z nich w swoim składzie zawiera bardzo dużą ilość cukrów oraz posiada lepką konsystencję, przez co potrafią długi czas osiadać na powierzchni zębów. W tym miejscu kładziemy nacisk na zwiększenie ilości zabiegów higienicznych, należy pamiętać, aby po każdym spożyciu leku dokładnie wypłukać usta wodą, wyszczotkować zęby i oczyścić przestrzenie pomiędzy nimi np. za pomocą nitki dentystycznej, szczoteczki międzyzębowej. Małym dzieciom poleca się usuwanie gęstego, zalegającego syropu przy pomocy wilgotnej gazy, aby ograniczyć czas ekspozycji zębów na kariogenne substancje.
Najważniejsze jest zaszczepienie w świadomości rodziców, aby od pierwszych wyrzynających się zębów ich pociech uczęszczali na stomatologiczne wizyty kontrolne – pierwsze wizyty mają za zadanie adaptację dziecka do środowiska gabinetu dentystycznego, co spowoduje, że późniejsze zabiegi nie będą dla niego dodatkowym, niepotrzebnym czynnikiem stresowym. Uzębienie mleczne zaczyna kształtować się bardzo wcześnie, w 4. tygodniu życia płodowego, co powoduje, iż wiele czynników ma wpływ na ich prawidłowy rozwój, m.in. cały przebieg ciąży – infekcje, niedobory pokarmowe, przyjęte leki. Rodzic musi zwrócić uwagę, jaką postać mają nowo wyrzynające się zęby – czy są białe, lśniące, o twardej konsystencji, czy posiadają ślady zmniejszonej mineralizacji, tj. są chropowate, mają białe plamy. Jakiekolwiek zmiany w prawidłowej konsystencji, zabarwieniu zębów mogą być skutkiem negatywnego wpływu choroby na organizm dziecka – wymagają natychmiastowej interwencji i powinny być jak najszybciej skonsultowane z lekarzem dentystą.
W profilaktyce choroby próchnicowej bardzo ważne jest jak najwcześniejsze zabezpieczenie powierzchni żujących zębów trzonowych – tzw. lakowanie. Zagłębienia na powierzchni żującej zębów bocznych są miejscami niezwykle trudnymi do oczyszczenia, zalegają w nich resztki pokarmowe oraz drobnoustroje. Zabieg lakowania polega na zastosowaniu mało inwazyjnego otwarcia bruzd piaskarką (sypiemy piasek na zęba i w ten sposób go oczyszczamy), wyozonowaniu i zabezpieczeniu lakiem – w ten sposób powierzchnia żująca staje się bardziej gładka. ubytkach próchnicowych nagromadzone są bakterie, które nie tylko są za każdym razem połykane przez pacjentów, zostają również zaaspirowane do dróg oddechowych, zaostrzając obecny w nich stan zapalny.
Nieodzowna jest również stała opieka lekarza ortodonty. U 90% chorych na mukowiscydozę stwierdza się ropne przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa, u 20% polipy nosa, w wyniku tego u chorych następuje zaburzenie fizjologicznego toru oddychania. Niemożność prawidłowego oddychania przez nos powoduje wymuszone oddychanie przez usta, co z kolei prowadzi do powstania i utrwalania wad zgryzu oraz wad postawy – zwężenia szczęki, zgryzu otwartego, mięśniowej niewydolności warg. Wczesne zauważenie wady oraz szybkie wdrożenie zabiegów profilaktycznych spowoduje zahamowanie nieprawidłowego rozwoju kośćca. Stosowane są różnego rodzaje aparaty ortodontyczne, silikonowe trainery, ćwiczenia mięśniowe. Zwiększona podatność na próchnicę może prowadzić również do przedwczesnej utraty uzębienia mlecznego, w tym wypadku opieka ortodonty skupi się na zastosowaniu aparatów, które umożliwią rozwój zębów stałych w prawidłowej pozycji.
Każdy wie, że woda jest najzdrowszym napojem na świecie. Nie każdy jednak zdaje sobie sprawę, że przy wyborze wody powinniśmy zwracać uwagę na dwa najważniejsze parametry: zawartość składników mineralnych (podana w miligramach na litr płynu) oraz pH wody, czyli zasadowość. Najlepsze do spożycia są wody posiadające wysokie pH (tzw. tkankowe pH ok. 7,4–7,5), gdyż pomagają zachować równowagę kwasowo-zasadową organizmu. Kiedy organizm jest zakwaszony, ślina nie ma odpowiedniego pH, co sprzyja rozwojowi bakterii próchnicotwórczych. Warto sprawdzić, czy w diecie dziecka pokarmy zasadotwórcze i kwasotwórcze są w równowadze, ponieważ wszyscy mamy tendencję do spożywania produktów, które zakwaszają nasz organizm. Ważne jest również to, aby co jakiś czas zmieniać rodzaj kupowanej wody z tego względu, że każda dostępna na rynku woda ma inny skład niezbędnych dla dziecka minerałów. Warto zwrócić uwagę na to, że woda mineralna zawiera więcej wapnia niż mleko w kartonie.
Zalecamy stosowanie probiotyków. Probiotykami nazywamy mikroorganizmy, głównie bakterie, które korzystnie wpływają na zdrowie gospodarza – wzmacniają układ odpornościowy, pomagają indukować rozwój flory bakteryjnej typowej dla zdrowej jamy ustnej, w efekcie ograniczają progresję m.in. próchnicy, chorób przyzębia, grzybicy jamy ustnej. Naturalnie probiotyki zawarte są w produktach mlecznych (jogurty, sery, kefiry), kapuście kiszonej, ogórkach kiszonych, zakwasie z buraków. Większość rodziców stosowanie probiotyków wiąże z antybiotykoterapią. W celu osiągnięcia pożądanego efektu, jakim jest zachowanie zdrowia jamy ustnej poprzez ograniczenie ilości bakterii próchnicotwórczych, stymulację swoistej i nieswoistej odpowiedzi immunologicznej, ograniczenie chorób dziąseł i przyzębia, polecamy określony schemat stosowania probiotyków. Probiotyk kapsułkowany otwieramy i zawartość kapsułki wsypujemy dziecku na noc pod język. Kapsułkowana forma jest najlepsza, ponieważ nie zawiera żadnych dodatków smakowych. Początkowo stosujemy ten zabieg raz na noc przez 10 dni, następnie raz w tygodniu. Bardzo istotne jest stosowanie preparatu na noc – w nocy nie wydziela się ślina, bakterie probiotyczne pozostaną dłużej w jamie ustnej dziecka. Okres 3 miesięcy wystarcza, aby w jamie ustnej naszego malucha zagościły dobroczynne mikroorganizmy. Po zakończeniu jednego preparatu zamieniamy go na inny, gdyż każdy z nich zawiera różne oraz w różnej ilości bakterie probiotyczne. Przy każdej antybiotykoterapii wracamy do schematu podawania probiotyku – 10 nocy i raz na tydzień. U pacjentów z mukowiscydozą dużym problemem jest niedobór witaminy D3 i K2. Są to witaminy, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania wszystkich składowych organizmu dziecka. Koniecznie trzeba pamiętać o kojarzeniu ze sobą witaminy D3 z K2, gdyż ta druga wpływa na wchłanialność witaminy D, co za tym idzie na wchłanialność wapnia. Polecanym przez nas preparatem są krople wit. D3K2 dr Jacobsa – forma kropli jest przystępna nawet dla bardzo małych pacjentów. Suplementację tymi witaminami zalecamy przez cały rok, w odpowiedniej dawce przeliczonej na kilogram masy ciała. Najwięcej witaminy D w naszym klimacie wytwarza się przy nieosłoniętej i nieposmarowanej kremem z filtrem skórze w godzinach 11.00–15.00. Proszę sobie odpowiedzieć na pytanie, jak często w ciągu roku dzieci korzystają ze słońca właśnie w tych godzinach? Ewentualna zmiana dawki zależy od aktualnych wyników badania poziomu witaminy D3, które powinno być wykonywane przy corocznych badaniach profilaktycznych z krwi. Optymalny poziom witaminy D3 to 50 ng/ml. Przy odpowiednim poziomie witaminy D3 poprawia się ogólny stan zdrowia dziecka, a przy okazji zdrowe są również zęby.
Wielu z nas słyszało o dziurze ozonowej i ma świadomość, że gaz ten występuje w górnych warstwach atmosfery, chroniąc Ziemię przed zabójczym promieniowaniem ultrafioletowym. Znacznie mniej osób orientuje się w biologicznych właściwościach ozonu i jego oddziaływaniu na ludzki organizm. Przede wszystkim to znakomity zabójca bakterii, grzybów oraz dezaktywator wirusów – nawet tych, które cechuje wysoka odporność na leki. Ozon poprawia utlenowanie i odżywienie komórek, co wpływa pozytywnie na metabolizm tkanek, pobudza też naturalne zdolności obronne organizmu. Efektywność ozonu przypisano jego zdolnościom przenikania w trudno dostępne miejsca i likwidacji bakterii niedostępnych dla antybakteryjnych płynów i żeli. Najczęściej ozon jest wykorzystywany przez stomatologów do wspomagania leczenia próchnicy. Badania wykazały, że już 10- lub 20-sekundowa aplikacja ozonu na chorobowo zmienione miejsce redukuje 99% flory bakteryjnej. Terapia ozonem może być stosowana do leczenia zębów stałych i mlecznych. Zabieg jest krótki, nieinwazyjny i całkowicie bezbolesny.
Pacjenci stosujący dietę wysokowęglowodanową są bardzo narażeni na rozwój choroby próchnicowej. W celu większego zbilansowania diety polecamy zastąpienie białego i brązowego cukru ksylitolem. Ksylitol to w pełni naturalny słodzik, najczęściej pozyskiwany z brzozy. Działa przeciwpróchnicowo (stanowi składnik past do zębów, gum do żucia), jest bakteriobójczy i przywraca ślinie prawidłowy odczyn pH, stymuluje wydzielanie śliny, pomaga w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej organizmu, ma właściwości odkwaszające, posiada niski indeks glikemiczny (14-krotnie niższy od cukru białego), wzmacnia odporność, chroni układ immunologiczny, mineralizuje kości (wspomaga przyswajanie wapnia w organizmie), nie wpływa na rozwój grzybów i drożdżaków w organizmie.
Pacjenci mniej współpracujący szczególnie potrzebują naszej pomocy – zazwyczaj brak współpracy podczas leczenia idzie w parze z zaniedbaniami higienicznymi i zwiększa zapadalność na chorobę próchnicową. Wychodząc naprzeciw potrzebom naszych pacjentów, w warunkach gabinetowych zabiegi przeprowadzamy z możliwością wykorzystania podtlenku azotu (gazu rozweselającego). Najmłodszym pacjentom gaz podajemy przez specjalną maseczkę o owocowym zapachu, np. truskawkowym. Maluch odpręża się, zachowując świadomość i podstawowe odruchy. Uspokojony, chętniej współpracuje z lekarzem. Zabiegi z zastosowaniem podtlenku są całkowicie bezpieczne dla pacjenta. Niezbędna jest jednak praca własna malucha i rodzica – ze względu na problemy z oddychaniem (dzieci, które oddychają na co dzień przez usta, mają kłopoty z oddychaniem przez nos). Z tego powodu pacjent dostaje maseczkę do domu, gdzie zalecane są mu ćwiczenia z „wąchaniem” zapachu z maseczki. Szczególnie niewspółpracującym i wystraszonym pacjentom proponujemy leczenie w znieczuleniu ogólnym.
U dzieci chorych na mukowiscydozę każdy ubytek próchnicowy, choroba przyzębia może wiązać się z trudnościami leczniczymi, takimi jak zwiększone krwawienie, niższe dawki środków znieczulających ze względu na niebezpieczeństwo uszkodzenia wątroby, brak możliwości wykonania zabiegu z powodu złej funkcji oddechowej. To powoduje, że pacjent z mukowiscydozą musi być pod stałą opieką doświadczonego zespołu multidyscyplinarnego, który jest w stanie zapewnić mu holistyczną opiekę – począwszy od zabiegów higienizacji i profilaktyki poprzez leczenie zachowawcze, ortodontyczne. Rodzic musi pamiętać, że krew, która płynie w organizmie dziecka, to ta sama krew, która odżywia zęby. Z tego powodu zły stan uzębienia ma wpływ na pogorszenie stanu ogólnego organizmu, stając się źródłem dodatkowej infekcji. Szerząca się choroba próchnicowa, stany zapalnie przyzębia i tkanek okołowierzchołkowych wpływają na zaostrzenie stanu zapalnego obecnego w innych narządach. Sumienna opieka stomatologiczna od najmłodszych lat, wizyty kontrolne co 3 miesiące, starannie wykonywane codziennie zabiegi higieniczne są kluczem do sukcesu w osiągnięciu pełnego zdrowia jamy ustnej.
W naszym centrum stomatologii pracują lekarze, którzy przyjmują tylko i wyłączenie dzieci, zarówno te zdrowe, jak i te z chorobami ogólnoustrojowymi. W zespole oprócz lekarzy specjalistów z dziedziny stomatologii pracują: lekarz alergolog, dietetyk, logopeda, fizjoterapeuta, którzy dbają o pacjentów w każdym aspekcie ich życia. W centrum mamy całe piętro przystosowane do leczenia dzieci. Bezbolesne znieczulenie komputerowe Wand, ozonoterapia, podtlenek azotu – to tylko niektóre elementy wyposażenia gabinetów, pozwalające na wykonywanie zabiegów na najwyższym poziomie. Wizyty maluchów nie są skupione jedynie na leczeniu, u nas pacjent sam może być dentystą i zakładać „plastelinki” do ubytków próchnicowych specjalnie przystosowanym do tego zabawkom. Ponadto służymy bezpłatną radą każdemu stomatologowi, który chciałby otrzymać wskazówki dotyczące opieki nad pacjentami z mukowiscydozą. Nasze 25-letnie doświadczenie pozwala nam na holistyczne podejście do pacjenta, leczymy nie tylko zęby, leczymy cały organizm dziecka.
Autorki artykułu są lekarzami dentystami i doświadczonymi pracownikami Centrum Stomatologii Integralnej Dentaria
