Główne kompetencje przyszłości: elastyczność i otwartość na zmiany

Zostałam poproszona o napisanie tekstu, w jaki sposób przygotować dzieci do przyszłych wyzwań związanych z pracą. Wszystko rozpoczęło się od spontanicznej rozmowy o tym, że na rynku medycznym pojawiły się leki przyczynowe, które pozwolą chorym na mukowiscydozę zaistnieć na rynku pracy. Swobodne poruszanie się w globalnej sieci i znajomość języka obcego pozwoli na przykład wykonywać zlecenia z domu.

Pojawiła się szansa dla chorych i to właśnie o niej mówiono podczas XX Konferencji Naukowo-Szkoleniowej Polskiego Towarzystwa Mukowiscydozy w Brzegu. Eksperci jednogłośnie stwierdzili, że leki przyczynowe dają szansę na polepszenie stanu zdrowia i poprawienie jakości życia chorych na mukowiscydozę. Dzięki skutecznej terapii mają oni możliwość dożycia wieku średniego.

Ponieważ leczenie przyczynowe w mukowiscydozie daje ogromny przełom, poprawia się zatem ogólna sytuacja osób chorych. W Szwecji według danych dr Aleksandry Kowalik ze Szpitala Uniwersyteckiego Karolinska w Sztokholmie obecnie jest 720 osób chorych na mukowiscydozę. Wszystkie osoby dorosłe pracują zawodowo, a 13 pacjentek zaszło w ciążę. Trzy lata temu u chorych na mukowiscydozę w Szwecji wdrożono leczenie przyczynowe i, co ważne, od tego momentu w kraju nie odnotowano pacjentów ciężko chorych. Zdaniem dr A. Kowalik wiele osób nie wymaga inhalowania, a pacjenci są aktywni fizycznie 1. Leczenie przyczynowe w przypadku chorych na mukowiscydozę sprawi, iż będzie mniej zaostrzeń, mniej hospitalizacji, a także zmniejszy się częstość różnych powikłań. Z tego wynika, że stosujący leki przyczynowe młodzi ludzie będą mogli przystosować się do rynku pracy, z satysfakcją uczestniczyć w dorosłym życiu, a rozwijanie i uczenie się nowych kompetencji pozwoli im na elastyczność i otwartość na zmiany.

Obecnie jesteśmy świadkami dynamicznych przemian cywilizacyjnych, a przed systemem kształcenia już dziś stawia się nowe wymagania. Polska szkoła musi zacząć się zatem zmieniać, gdyż przestarzały sposób podejścia do ucznia wywołuje frustracje u wielu dzieci i dorosłych. Czas pandemii uświadomił wszystkim, że możliwa jest zdalna edukacja. Co prawda, okres izolacji nie był i nie jest korzystny dla dobrostanu psychicznego człowieka, ale samo nauczanie na odległość udało się. Dziś zatem pojawiły się nowe możliwości kształcenia dla dzieci chorych, które z różnych przyczyn nie mogą uczęszczać do szkoły. Powstało wiele nowych narzędzi i aplikacji, które mają ułatwić szybkie zdobywanie potrzebnych informacji. Zaobserwowana zmiana polega także na tym, że nauczyciele zaczęli rozwijać u siebie oraz wśród uczniów kompetencje cyfrowe. Jak łatwo zaobserwować, XXI wiek to czas przenoszenia większości życiowych zadań do Internetu. Dziś, wyszukując lekarza lub konkretnych leków, szukając grup wsparcia, oglądając hotel, do którego jedziemy, robiąc zakupy, korespondując z kimś czy dokonując płatności itp., korzystamy z Internetu.

Jak już wspomniałam, w związku z przyspieszeniem postępu cywilizacyjnego współczesna szkoła nie ma możliwości wykształcenia u ucznia takich umiejętności, które będzie mógł wykorzystywać przez następne kilkadziesiąt lat swojego zawodowego życia. Ważne jest zatem wyposażenie od najmłodszych lat dziecka, ucznia, a następnie młodego człowieka w odpowiednią wiedzę i takie postawy (kompetencje), które pozwolą mu zaistnieć w świecie dorosłych oraz w życiu zawodowym. Przedstawię pokrótce pojęcie kompetencji, żeby następnie przejść do ich omówienia: „Kompetencje uznać można za zestawienie trzech głównych składowych, do których zalicza się wiedzę, umiejętności oraz odpowiedzialność”2.

Istnieje wiele typologii kompetencji. Jedną z nich jest popularny podział na kompetencje twarde i miękkie:

• „Kompetencje twarde – to wiedza oraz umiejętności potrzebne do wykonywania określonej pracy, np. znajomość języków obcych czy znajomość obsługi komputera;
• Kompetencje miękkie – to umiejętności psychospołeczne, np. komunikatywność, kreatywność, dynamizm działania czy elastyczność”3.

Rozwijanie tych kluczowych kompetencji jest możliwe w szkole, jeśli nauczyciel stworzy odpowiednie sytuacje dydaktyczne. Pożądane są te, które wymagają od ucznia maksimum samodzielności i brania spraw w swoje ręce. Dziecko ma współdecydować o tym, w czym będzie brało udział, powinno stawiać sobie cele, planować, współpracować z innymi, poddawać się refleksji, korygować błędy, wyciągać wnioski 4. Młody człowiek ma zacząć interesować się mocno tym, co go samego pochłania, i musi potrafić budować głębsze więzi pomiędzy sobą a innymi osobami, z którymi pracuje nad jakimś zadaniem.

Jako osoby dorosłe – rodzice i nauczyciele – musimy nauczyć się rozmawiać i pokazywać młodym ludziom, że ważne jest rozwijanie także kompetencji z zakresu rozwoju osobistego. Dzieci powinny wiedzieć, iż problemy są po to, by je rozwiązać. Żaden człowiek nie przejdzie przez całe życie, nie doświadczywszy na swojej drodze trudności, dlatego tak ważna jest odporność psychiczna, uczenie się na błędach, nie poddawanie się mimo różnorodnych problemów i komplikacji. Kolejną ważną kompetencją jest właściwe komunikowanie się. Odpowiednie wyrażanie własnych potrzeb i oczekiwań pozwoli człowiekowi być lepiej odbieranym przez otoczenie, dlatego warto uczyć młodych ludzi jasnego i precyzyjnego wyrażania swojego zdania, a także bycia odważnym w stawianiu swoich tez.

Zdolność otwartości w myśleniu oraz kreatywności pozwoli młodym ludziom być bardziej atrakcyjnymi na przyszłym rynku pracy. W XXI wieku żyjemy niezwykle szybko, wszystko dziś opiera się na presji czasu. Jeśli ktoś nie potrafi nadążyć, to albo wypada z obiegu, albo zaczyna się cofać. Biznes, technologia czy designerstwo wymagają otwartego umysłu i gotowości na nowości 5, a także umiejętności szybkiego dostosowywania się do zmieniającego się rynku i jego aktualnych potrzeb. Ważna jest zatem umiejętność pracowania nad własną odpornością psychiczną oraz dobrostanem.

Krótkie podsumowanie. Do kompetencji przyszłości zaliczyć będzie można umiejętność:

• współodczuwania pozwalającego zrozumieć otoczenie, wpływać na reakcje i wchodzić w pożądane relacje z innymi,
• myślenia i znajdowania rozwiązań, które wykraczają poza wyuczone schematy,
• pracy i współpracy w różnych paradygmatach kulturowych,
• krytycznego podejścia i rozwoju treści, które wykorzystują nowe środki przekazu,
• rozumienia koncepcji, które wykraczają poza zasięg innej dyscypliny,
• nadawania ważności informacjom oraz zwiększania ich użyteczności,
• efektywnej współpracy jako członek wirtualnego zespołu 6.

W dzisiejszej szkole nauczyciel ma być osobą nie przekazującą wiedzę, a doradcą, trenerem, przewodnikiem, organizatorem procesu uczenia się. Przy odpowiedniej współpracy z rodzicem ucznia umiejętnie będzie monitorował jego postępy, wspierał i podtrzymywał jego motywacje. Kluczem dla sukcesu polskiej szkoły oraz uczniów jest praca na motywacji wewnętrznej. Trzeba odejść od myślenia, jak dopingować kogoś do pracy, a iść w kierunku dawania możliwości wykorzystania potencjału drzemiącego w każdym człowieku. W szkole, do której wszyscy powinni dążyć, nie powinno być sztucznego zakuwania i zdobywania ocen, a powinno to być miejsce, w którym każdy ma możliwość rozwijania swoich pasji.

Obecnie w Polsce ruszyła największa rządowa inwestycja w nowoczesną edukację pod nazwą Laboratoria Przyszłości. W ramach rządowego wsparcia w szkołach dyrektorzy będą mogli zorganizować, zgodnie z potrzebami uczniów, nowoczesne pracownie wyposażone w najnowocześniejsze narzędzia do odkrywania talentów. Do końca grudnia 2021 r. w 12 000 polskich szkół podstawowych miały zostać zorganizowane gabinety, w których powinny być doskonalone kompetencje przyszłości, takie jak współpraca, interdyscyplinarność, kreatywność i rozwiązywanie problemów 7. Dzisiejsze szkoły muszą się rozwijać i umożliwiać edukowanie się na jak najwyższym poziomie.

Pamiętać należy jednak, że szkoła to kolejny etap w życiu dziecka, a rodzice tak naprawdę są pierwszymi i najważniejszymi nauczycielami. Ważna jest zatem ich postawa, to, co mówią dziecku i w jaki sposób kreują wspólną codzienność oraz jego przyszłość. Tylko długofalowe działania i współpraca nauczycieli, rodziców i uczniów, przy ciągłym doskonaleniu systemu oświaty, pozwoli osiągnąć odpowiednie rezultaty w postaci mądrych, młodych ludzi, a zdobyte kompetencje kluczowe pomogą im w niedalekiej przyszłości odnaleźć się zarówno na rynku pracy, jak i w życiu. W końcu nie bez przyczyny wiek, w którym żyjemy, nazywany jest stuleciem kompetencji.

Liczne badania naukowe prezentują, że pierwsze lata życia są najistotniejsze dla rozwoju intelektualnego człowieka, a odpowiednio zaprojektowany proces edukacyjny przynosi wymierne efekty w przyszłości. To właśnie w wieku przedszkolnym umysł jest najbardziej chłonny, dlatego przed rodzicami stoi wiele wyzwań związanych z dobraniem odpowiedniej oferty edukacyjnej, która pozwoli rozwinąć się dziecku. To ważne, by wiedzieć, jakiego rodzaju umiejętność może w przyszłości przynieść mu najwięcej korzyści. Warto zatem sprawdzić oferty szkół, do których zamierzamy posłać nasze dziecko. Organizowane w większości szkół dni otwarte pozwalają przyjrzeć się także dokładnie bazie dydaktycznej danej placówki po to, by jak najlepiej trafić z zainteresowaniami dziecka. Dorośli mogą każdego dnia motywować dzieci do działania i mierzenia się z trudnościami, na początek wystarczy nie zastępować ich w prostych codziennych czynnościach. Motywacja wewnętrzna pozwoli dziecku podejmować działania z własnej woli, z ciekawości i poczucia odpowiedzialności. Nauka jest nieodłączną częścią życia człowieka, dlatego tak ważne jest świadome w niej uczestniczenie po to, by w przyszłości młody człowiek mógł cieszyć się pracą, która będzie spełniała jego oczekiwania. Wszyscy rodzice powinni wiedzieć, że kompetencje przyszłości rozwijane prawidłowo u ich dzieci przyniosą efekty w dorosłym życiu.

Dorośli muszą dać dzieciom zgodę na możliwość weryfikowania swoich poglądów. Przewiduje się, że w 2030 r. 20% ludzi, którzy obecnie wykonują pracę mechaniczną, zostanie zastąpionych robotami. Obecne dzieci – przyszli pracownicy – nigdy nie będą w stanie konkurować z mechanizmami w czynnościach powtarzalnych czy rutynowych. Według Światowego Forum Ekonomicznego 8 do 2022 r. w wyniku automatyzacji zniknie 75 milionów miejsc pracy. Te same jednak prognozy zakładają powstanie do 2022 r. 133 milionów nowych stanowisk pracy. Chiński miliarder Jack Ma uważa, że dzieci trzeba edukować w zakresie sportu, muzyki oraz malowania i sztuki, czyli wszystkiego, co jest jak najdalej od tego, co dziś potrafią maszyny. Jego zdaniem są cztery rzeczy, których powinniśmy uczyć dzieci:

• wartości,
• wiara (rozumiana jako wiara w przyszłość i umiejętności),
• niezależne myślenie,
• współpraca,
• dbanie o innych9.

Zatem przed rodzicami, nauczycielami, szkołami stoi szereg wyzwań, których trzeba być świadomym, by jak najlepiej przygotować młodych ludzi do swobodnego poruszania się w stale zmieniającym się świecie. Mają im w tym pomóc kompetencje przyszłości, które warto znać, żeby móc się w nich swobodnie poruszać.