O szkole szpitalnej

Kiedy dziecko zaczyna chorować i konieczny jest jego pobyt w szpitalu, wówczas życie całej rodziny zostaje podporządkowane choremu. Rodzice przeżywają ogromny stres, ponieważ pobyt dziecka w szpitalu to trudne przeżycie dla obu stron. Małego pacjenta czeka szereg badań do wykonania, które często wiążą się z bólem, strachem, cierpieniem. Rodzice stają przed dwoma różnymi sytuacjami – w pierwszej dziecko czeka na planowany zabieg w szpitalu, w drugiej zaś sytuacji jego pobyt jest nagły i nieplanowany. Rodzice oraz dziecko, które wie wcześniej o swoim pobycie w szpitalu, może się do niego odpowiednio przygotować zarówno psychicznie, jak i wyposażyć się wcześniej w niezbędne na oddziale rzeczy.

Najważniejsze jest pozytywne nastawienie

Bez względu na to, czy do szpitala udajemy się nagle, czy jest to zaplanowane, rodzice muszą rozmawiać ze swoim dzieckiem o tym, co czeka na nie w miejscu, do którego idzie. Dla małego pacjenta pobyt poza domem, w sterylnych warunkach szpitalnych, wiąże się z dużym stresem. Ważne jest umiejętne rozplanowanie wspólnego pobytu z dzieckiem w szpitalu. Warto poprosić wówczas o pomoc dziadków lub kogoś z rodziny. Kiedy lekarz prowadzący pozwoli na pobyt rodzica lub opiekuna dziecka w szpitalu, wówczas może taka osoba zostać z nim przyjęta. Szpitale pobierają określone wewnętrznie opłaty za pobyt rodzica w szpitalu. Są także szpitale, które nie przyjmują rodziców, jednak umożliwiają im przebywanie z dzieckiem przez cały czas.

Szpitalna codzienność małego pacjenta

Oprócz badań i zabiegów, jakim poddawane jest dziecko, ważne jest również to, iż mały pacjent ma to samo prawo do pobierania nauki co zdrowe dziecko. Szkoły zorganizowane w szpitalach mają umożliwić dzieciom realizowanie w sposób nieprzerwany nauki i wypełnianie szkolnego obowiązku. Ważne jest, by dziecko w miarę jak najszybciej rozpoczęło dalszą naukę w przyszpitalnej szkole po to, by nie narazić się na zaległości. Im dłużej dziecko ma przebywać w szpitalu, tym większy może być materiał do nadrobienia.

Obowiązki szkoły szpitalnej

Skuteczne organizowanie i realizowanie procesu nauczania i wychowania możliwe jest wówczas, gdy nauczyciele zatrudnieni w szkole szpitalnej możliwie szybko i dobrze poznają ucznia oraz jego stan zdrowia psychicznego i fizycznego, a  także poziom jego wiadomości i umiejętności. Wszelkie działania pedagogiczne skierowane na chore dziecko są zgodne z programem leczenia dzieci. Nauczyciel współpracuje z lekarzem, pielęgniarką oraz psychologiem po to, by czas spędzony w szpitalu wykorzystać w miarę najpełniej ¹. Dzieci pobierające naukę w szpitalu robią to w wydzielonych  na ten cel świetlicach ², w których najczęściej odbywają się zajęcia, głównie w zespołach klasowych I–III i IV–VII szkoły podstawowej, od tego roku szkolnego także w klasach II i III gimnazjum oraz liceum ogólnokształcącego (jeżeli dana placówka szpitalna ma podpisane porozumienie ze szkołą średnią). W szpitalach obejmuje się także opieką przedszkolną małych pacjentów w wieku od dwóch do pięciu lat. Nauczyciele pracujący w przedszkolu dbają o wszechstronny rozwój dzieci, prowadzą zajęcia o charakterze edukacyjnym, rozwijające wyobraźnię, motorykę małą, a także zajęcia plastyczne pobudzające twórcze myślenie dzieci. Wspomagają także proces leczenia poprzez prowadzenie terapii odciążeniowej i czynnościowej. Na stronach internetowych szpitali znaleźć można dokładne informacje o szkołach, jakie współdziałają z daną placówką, i o etapach edukacyjnych, jakie można w danym miejscu realizować. Lekcje w szkole szpitalnej prowadzone są według planu lekcji, który otrzymuje każdy uczeń.

Dla dzieci, które ze względu na swój stan zdrowia wymagają zajęć indywidualnych (głównie w przypadku małych pacjentów będących po chemioterapii, hematologii czy nefrologii, a  także chorych na mukowiscydozę), szkoły szpitalne organizują tego typu nauczanie. Izolacja chorych na mukowiscydozę to bezwzględna konieczność oraz europejski standard. Leczenie szpitalne wzmaga niebezpieczeństwo zakażenia krzyżowego, co w przypadku chorych na mukowiscydozę jest bardzo niebezpieczne ³. Uczniowie przebywający w izolatkach (m.in. na oddziałach onkologicznych) również mają zajęcia z nauczycielami, z tą jednak różnicą, iż do nich prowadzący zajęcia wchodzą odpowiednio ubrani (w maseczkach, rękawiczkach i fartuchach) ⁴. W przypadku dzieci bardzo chorych lekcje odbywają się tylko wtedy, kiedy ich stan zdrowia im na to pozwala. W wielu szpitalach są także terapeuci dla tych rodziców, którzy niejednokrotnie czują się bezradni wobec choroby dziecka ⁵.

Co zabrać ze sobą do szpitala?

Oprócz listy rzeczy związanych z pobytem dziecka w szpitalu (między innymi odpowiednich ubrań, przyborów higienicznych, dokumentacji medycznej) ważne jest także zabranie ze sobą do szpitala podręczników szkolnych ucznia. Dziecko po przyjęciu do szpitala zostaje zapisane do księgi uczniów. Po przeprowadzeniu wstępnego wywiadu nauczyciele szkoły szpitalnej dowiadują się, jaki materiał jest obecnie realizowany przez dziecko w szkole macierzystej ⁶. W przypadku, gdy dziecko nie ma ze sobą podręczników szkolnych, otrzyma ono książki będące własnością szkoły szpitalnej. Warto także zabrać ze sobą zeszyt lub brudnopis oraz przybory do pisania. Zajęcia szkolne, choć często wywołują początkowe zaskoczenie, pozwalają dać dziecku poczucie „normalności”, że pomimo choroby, rozłąki z kolegami, ma zajęcia szkolne i uczy się tak jak oni. Ma to wpływ na stan psychiczny małego pacjenta. Systematyczna nauka i spotkania z nauczycielem oddalają myśli o chorobie i wspomagają proces powrotu do zdrowia. Ważna jest też perspektywa uzyskania ocen i zaświadczenia potwierdzającego naukę w czasie pobytu w szpitalu. Motywuje to dzieci i daje dobre efekty wychowawcze ⁷.

Nie bójmy się szkoły szpitalnej

Szpital wywołuje u dziecka stan zagrożenia, lęku, niepewności. Związane jest to z reżimem, jaki panuje na oddziale, spotkaniem z wcześniej nieznanymi osobami. Dziecko odczuwa tęsknotę za rodziną oraz rówieśnikami, diametralnie ograniczona zostaje mu swoboda życia. Mały pacjent czuje psychiczne zagrożenie, stąd niezwykle ważne jest zapewnienie jak najlepszego samopoczucia dziecka, co pozwoli uspokoić i wyciszyć jego układ nerwowy. Pedagodzy pracujący w szpitalnych szkołach muszą tak realizować program nauczania, by uczeń mógł się dalej rozwijać, a możliwe to jest, gdy dobrze zna sytuację społeczną oraz pedagogiczną ucznia ⁸. Pozwoli to, nawet po długotrwałym pobycie dziecka w szpitalu, w miarę sprawnie wrócić do środowiska dzieci pełnosprawnych, a odpowiednio prowadzona nauka umożliwi dalszą kontynuację w szkole masowej, do której uczęszcza dziecko poza szpitalem. Trzeba pamiętać, że z każdym dzieckiem pracuje się w oparciu o indywidualny plan pracy, ponieważ różny jest stan małych pacjentów i różne są schorzenia, z którymi się oni zgłaszają do szpitala. W przypadku dzieci w bardzo ciężkim stanie, praca z nimi odbywa się na najniższym poziomie ich wydolności wysiłkowej i skupiona jest głównie na tym, by maksymalnie odciążyć i odprężyć małego pacjenta.

W sytuacjach ciężkich, kiedy stan zdrowia nie pozwala dziecku na lekcję programową, przeprowadza się z uczniem rozmowy terapeutyczne. Mają one swobodną formę, dotyczą tematów bliskich uczniowi (zainteresowania, przyjaciele, ulubiona literatura, muzyka, film, podróże, ulubieńcy itd.).

Doświadczony nauczyciel szybko nawiąże kontakt z dzieckiem i w swobodną z pozoru rozmowę wplecie treści programowe. Dziecku poprawia się nastrój, często wychodzi z apatii. Ważne jest odpowiednie nakierowanie myśli na pozytywne tory. Ma to duże znaczenie, gdy walka z chorobą ma ciężki przebieg ⁹. Szkoły szpitalne mają na celu takie prowadzenie swojej działalności, by wypełnić dzieciom czas pobytu w szpitalu możliwie najrozsądniej i zawsze w pełni przemyślanie. Pozwala to dzieciom na kontynuowanie dalszej nauki po pobycie w szpitalu bez zaległości w szkole masowej, a  co za tym idzie ukończenie edukacji we właściwym dla dziecka terminie. Szkoły szpitalne są czynnikiem leczniczym, odgrywają ogromną rolę, a  rodzice oraz uczniowie muszą wiedzieć, że jest ona dobrem, które ma umożliwić komfort psychiczny młodego pacjenta w trakcie pobytu w szpitalu oraz po wyjściu z niego.

Ocenianie w szkole szpitalnej

Jeżeli uczeń przebywa w szpitalu przez dłuższy czas (na przykład przez całe półrocze), wówczas dyrektor szkoły macierzystej kontaktuje się z dyrektorem szkoły szpitalnej i ustalają klasyfikację ucznia. Jeżeli wymaga tego sytuacja, arkusz osiągnięć ucznia podczas nauki w szkole szpitalnej zostaje, wraz z ocenami cząstkowymi oraz proponowanymi przez nauczycieli uczących w szkole szpitalnej, przesłany do szkoły macierzystej dziecka. Klasyfikacji ucznia dokonuje szkoła, w której aktualnie przebywa dziecko (oczywiście mowa tu o sytuacjach, w których uczeń przebywa dłuższy czas w szpitalu).

Oceny uzyskiwane przez uczniów w szkołach szpitalnych to wypadkowa posiadanej wiedzy, wysiłku, jaki muszą wkładać uczniowie w przyswajanie nowych treści nauczania, możliwości pracy organizmu dziecka w trakcie choroby, wpływu leków, a  także trudnych warunków pracy w warunkach rzeczywistości szpitalnej. Ocenianie ma zatem kontekst terapeutyczny, gdyż wysiłek, jaki wkładają dzieci w naukę w trakcie pobytu w szpitalu, jest duży ¹⁰. Szkoły macierzyste powinny każdorazowo uznawać oceny uzyskiwane przez uczniów w szkole szpitalnej i rozumieć sytuację swojego wychowanka, w jakiej się znalazł.

Z kart historii

Janina Doroszewska była pierwszą w Polsce wychowawczynią, pedagogiem pracującym w szpitalu. Jest ona inicjatorką rozwoju teorii i praktyki pedagogiki dzieci przewlekle chorych i kalekich, dziś zwanej jako pedagogika lecznicza lub terapeutyczna. Zdaniem inicjatorki, szpital to nie tylko sterylnie białe miejsce, z zastrzykami, badaniami i operacjami. To również miejsce, w którym trzeba zająć się dzieckiem, by się nie nudziło i nie bało ¹¹. Pierwsze szkoły sanatoryjne w Polsce powstały w 20-leciu międzywojennym. Były to wówczas szkoły powszechne III stopnia, które posiadały odpowiednie pomieszczenia i pomoce szkolne ¹².

W latach 50. XX w. zaczęły powstawać pierwsze szkoły w szpitalach. W latach 70. rozwinęły się placówki oświatowe dostosowane do schorzeń i potrzeb rozwojowych dzieci chorych. W latach 90. zaczęły funkcjonować instytucje medyczno-oświatowe sprawujące opiekę specjalną nad dziećmi przewlekle chorymi ¹³.

Współczesne szkoły szpitalne starają się być nowoczesne, realizować różnorodne zadania, rozwijać się. By zajęcia były atrakcyjne dla młodych pacjentów, wykorzystuje się w nich różnorodne media, Internet, rozmaite pomoce techniczne i plastyczne oraz nowoczesną literaturę. Szkoły szpitalne wymagają wielowymiarowego wsparcia – zarówno ze strony rodziców oraz opiekunów młodych pacjentów, jak również sponsorów finansowych. Dzieci przebywające w szpitalach potrzebują różnorodnych zajęć, stymulowania, kontaktu z kulturą. Dobrze prowadzona współpraca na linii pedagog–lekarz–pielęgniarka–rodzic pozwala dziecku mobilizować się i walczyć z chorobą. Podejmowanie różnorodnych działań pedagogicznych w szkole szpitalnej jest zawsze korzystne dla dzieci.

Podstawa prawna

Obecnie w polskim prawie oświatowym aktem prawnym regulującym sprawowanie opieki, wychowanie i nauczanie dzieci przewlekle chorych jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 marca 2013 r. w sprawie organizacji kształcenia oraz warunków i form realizowania specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w przedszkolach i szkołach specjalnych, zorganizowanych w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej (Dz. U. 2013 poz. 38014).

Czy w każdym szpitalu jest szkoła?

Niestety, nie we wszystkich szpitalach są zorganizowane szkoły. W Polsce działa ich obecnie około dziewięćdziesięciu ¹⁴. Warto zatem, jeżeli pobyt dziecka w szpitalu należy do planowanych i będzie ono przebywać w nim przez dłuższy czas, wybrać taką placówkę, w której jest szkoła. Za pomocą wyszukiwarki internetowej można wyszukać wykaz szkół szpitalnych dla każdego z województw. Dobrze jest również skontaktować się z dyrekcją szkoły szpitalnej w celu przekazania niezbędnych informacji o własnym dziecku. Na stronach internetowych szpitali, w których zorganizowane jest nauczanie, znajdują się dodatkowe zakładki, w których rodzice dowiedzą się więcej o danej szkole, telefonach kontaktowych, rodzaju i sposobach prowadzenia zajęć przyjętych w danej placówce.

Bibliografia i netografia

1. Adamska-Ptaszek M. Terapeutyczna rola szkoły szpitalnej. http://www.edukacja.edux.pl/p-19201-terapeutyczna-rola-szkoly-szpitalnej. php [dostęp online 29. 10. 2017].
2. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails. xsp?id=WDU20130000380 [dostęp online 30.10.2017].
3. http://krakow.tvp.pl/25248365/szkoly-przyszpitalne-edukacja-ratunkowa [dostęp online 29.10.2017].
4. Kutka M. W tej szkole na lekcję biorą książki i kroplówkę. http://poznan.wyborcza.pl/poznan/1,36001,10331281,W_tej_szkole_ na_lekcje_biora_ksiazki_i_kroplowke.html [dostęp online 06.11.2017].
5. Michalak E. Chore dzieci uczą się w szpitalu. www.zdrowie.trojmiasto.pl/Chore-dzieci-uczasie-w-szpitalu-n88310.html [dostęp online 28.10.2017].
6. Myślak D. W tej szkole nauczyciele nie tylko uczą. Także leczą. http://olsztyn.wyborcza.pl/olsztyn/7,48726,22604415,oni-nie-sa-tylko-nauczycielami-takze-lecza.html [dostęp online 06.11.2017].
7. Orzechowska-Bulanda M. Aspekty terapeutyczno-rewalidacyjne zajęć dydaktycznych szkole szpitalnej. www.profesor.pl/publikacja,115-36,Artykuly-terapeutyczno-realidacyjne-zajec- dydaktycznych-w-szkole-szpitalnej [dostęp online 28.10. 2017].
8. Otapowicz D., Cholewa M., Marchlewska A., et al. Świetlica szpitalna jako miejsce oddziaływań terapeutycznych. Neurologia dziecięca, Vol. 20/2011, nr 41 http://transkom.icnet.pl/www.ptnd.pl/nd/neu-rologia_ 41-153-157.pdf [dostęp online 30.10.2017].
9. Owerczuk B. Czy szkoła może być lekarstwem dla chorych dzieci? Szkolnictwo szpitalne. Szkoła Specjalna 5/2013, s. 344–345.
10. www.edukacja.edux.pl/p-19201-terapeu-tyczna-rola-szkoly-szpitalnej.php [dostęp 29.10.2017].
11. www.profesor.pl/mat/n10/n10_m_ orzechowska_040505_1.php [dostęp online 28.10.2017].
12. http://www.ptwm.org.pl/base/najwiekszy-dzieciecy-osrodek-leczenia-mukowiscydozy-w-polsce-powstanie-na-mazowszu [dostęp online 22.11.2017]

Przypisy

1. M. Orzechowska-Bulanda. Aspekty terapeutyczno-rewalidacyjne zajęć dydaktycznych w szkole szpitalnej. www.profesor.pl/publikacja,11536,Artykuly-terapeutyczno-realidacyjne-zajec-dydaktycznych-w-szkole-szpital-nej [dostęp online 28.10.2017]. ↩︎
2. D. Otapowicz, M. Cholewa, A. Mar-chlewska, J. Chętnik, A. Ponurkiewicz, B. Karwowska, B. Ramotowska, P. Sobaniec, J. Dzienis, A. Nędzi. Świetlica szpitalna jako miejsce oddziaływań terapeutycznych. Neu-rologia dziecięca, Vol. 20/2011, nr 41 http://transkom.icnet.pl/www.ptnd.pl/nd/neu-rologia_41-153-157.pdf [dostęp online 30.10.2017]. ↩︎
3. http://www.ptwm.org.pl/base/najwiekszy-dzieciecy-osrodek-leczenia-mukowiscydozy-w-polsce-powstanie-na-mazowszu [dostęp online 22.11.2017]. ↩︎
4. M. Kutka. W tej szkole na lekcję biorą książki i kroplówkę. http://poznan.wyborcza. pl/poznan/1,36001,10331281,W_tej_szkole_na_lekcje_biora_ksiazki_i_kroplowke. html [dostęp online 06. 11. 2017]. ↩︎
5. D. Myślak. W tej szkole nauczyciele nie tylko uczą. Także leczą. http://olsztyn.wyborcza.pl/olsztyn/7,48726,22604415,oni-nie-sa-tylko-nauczycielami-takze-lecza.html [dostęp online 06. 11. 2017]. ↩︎
6. E. Michalak. Chore dzieci uczą się w szpi- ↩︎
7. M. Adamska-Ptaszek, Terapeutyczna rola szkoły szpitalnej. http://www.edukacja.edux.pl/p-19201-terapeutyczna-rola-szkoly-szpitalnej.php [dostęp online 29. 10. 2017]. ↩︎
8. www.profesor.pl/mat/n10/n10_m_ orzechowska_040505_1.php [dostęp online 28.10.2017]. ↩︎
9. M. Adamska-Ptaszek. Terapeutyczna rola szkoły szpitalnej. http://www.edukacja.edux. pl/p-19201-terapeutyczna-rola-szkoly-szpitalnej.php [dostęp online 28. 10. 2017]. ↩︎
10. 10 www.edukacja.edux.pl/p-19201-tera-peutyczna-rola-szkoly-szpitalnej.php [dostęp 29. 10. 2017]. ↩︎
11. B. Owerczuk. Czy szkoła może być lekarstwem dla chorych dzieci? Szkolnictwo szpitalne. Szkoła Specjalna 5/2013, s. 344–345. ↩︎
12. Tamże, 3. 45 ↩︎
13. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20130000380 [dostęp online 30.10.2017 ↩︎
14. http://krakow.tvp.pl/25248365/szkoly-przyszpitalne-edukacja-ratunkowa [dostęp online 29.10.2017]. ↩︎