Wolontariat – pomaganie innym, potrzeba serca, sposób na odnalezienie sensu życia w konsumpcyjnym świecie

Wolontariat to bezinteresowna pomoc osobom nieznanym. W Polsce prawdziwy rozwój ruchu wolontariackiego obserwuje się od początku lat 90. ubiegłego wieku. Pierwsze Centrum Wolontariatu powstało w naszym kraju w 1993 r. Obecnie nazwa Centrum Wolontariatu obejmuje wszystkie organizacje i inicjatywy społeczne, które promują bezinteresowną pomoc innym, przygotowują wolontariuszy, organizacje pozarządowe i placówki publiczne do współpracy.

Głównym obszarem działań Centrów jest pośrednictwo wolontariatu, pełniące funkcję „skrzynki kontaktowej” dla wolontariuszy i wszystkich osób za-interesowanych ich pomocą. Ułatwia ono nawiązywanie kontaktu ochotników z instytucjami i osobami oczekującymi ich pomocy ¹.
W roku 2003 wprowadzono regu-lacje prawne mające na celu określe-nie relacji pomiędzy wolontariuszami a podmiotami korzystającymi z ich usług ( Dz. U. 2003 nr 96 poz. 873 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie ²).

W celu wzmocnienia systemowego podejścia do wolontariatu opracowana została Długofalowa polityka rozwoju wolontariatu w Polsce. Zawiera ona wytyczne i rekomendacje, które mają być uwzględniane w planowaniu polityk publicznych w kolejnych dwudziestu latach. Dokument ten opracowano, uwzględniając prawo krajowe i wspólnotowe, dostępne wyniki badań oraz dokumenty stra-tegiczne, w tym przede wszystkim: Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju na lata 2011–2030, Średniookre-sowej Strategii Rozwoju Kraju na lata 2011–2020, Strategii Rozwoju Kapi-tału Społecznego, Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Strategii Spraw-ne Państwo, wraz z planami działań w ramach poszczególnych strategii jako dokumentami wykonawczymi ³. Wystarczy chęć do działania, zna-lezienie odpowiedniego sposobu pomagania innym. Trzeba umieć do-strzec wokół siebie innych, którzy nas potrzebują, na przykład na ulicy, w szpitalu, w domu pomocy czy domu dziecka. Ludzie niosą pomoc innym od początków ludzkości. Tylko w dzisiej-szych czasach, żyjąc w ciągłym pędzie, związani z Internetem, telefonem i komputerem, nie potrafimy oderwać się od tego konsumpcyjnego sposobu życia. A przecież człowiek od zarania dziejów wspomagał i zajmował się osobami młodymi i słabszymi, bied-nymi i chorymi. W otoczeniu każdego człowieka są zarówno osoby zdrowe, silne i pełne wigoru, jak również znaj-dują się biedni, słabi i schorowani.

Dobra materialne oraz zdrowie nie są jednak na świecie rozdzielane sprawiedliwie, stąd też osoby znajdu-jące się w dobrej sytuacji powinny zawsze pomagać osobom, które tego potrzebują. W Polsce w wolontariat w ostatnim czasie najwięcej angażu-je się osób młodych, pomiędzy 15. a 20. rokiem życia. Są to przeważnie uczniowie i studenci. W szkołach i na uczelniach działają w dobrze zorga-nizowanych kołach wolontariackich. Kolejną dużą grupą wolontariuszy są osoby pomiędzy 50. a 60. rokiem życia i tuż po 60. roku życia.

Nigdy nie jest za wcześnie ani za późno na działalność wo-lontariacką. Ważne jest jednak, by pomagać osobom spoza rodziny i kręgu przyjaciół. Można dobrze czynić dla przyrody, zwierząt czy samej ważnej idei. Każdy, kto chce zostać wolontariuszem, powinien zastanowić się i odpowiedzieć sobie samemu szczerze na szereg pytań, między innymi o to, co chce robić, ile przeznaczy na to swojego czasu, gdzie w najbliższym otoczeniu chciał-by się udzielać i w co włączyć. Kiedy przyszły kandydat na wolontariusza sprecyzuje odpowiedzi na powyższe pytania, wówczas pora na działanie. Wolontariat polega na przykład na opiekowaniu się osobami chorymi, starszymi, niepełnosprawnymi, opiekowaniu się dziećmi w szpitalach, domach dziecka, wspieraniu swoimi działaniami organizacji, stowarzyszeń, fundacji charytatywnych.

W Polsce działa ok. 30 000 orga-nizacji pozarządowych, 87% z nich współpracuje w różnym stopniu z wo-lontariuszami. Polacy najchętniej, bo w 20% przypadków chcieliby angażo-wać się jako wolontariusze w działania organizacji charytatywnych pomaga-jących najuboższym, 30% chciałoby przekazywać na ich rzecz darowizny finansowe lub rzeczowe ⁴.

Licznie prowadzone badania nad motywacją osób działających w wo-lontariacie wykazują, iż włączają się oni w tę działalność z różnych powodów, między innymi uważają to za moralny obowiązek, liczą na pomoc w sytuacji, kiedy oni sami będą tego potrzebować, praca społeczna sprawia im przyjem-ność, chcą uczyć się czegoś nowego, zdobywać doświadczenie, biorą przy-kład ze swoich znajomych, którzy już działają w wolontariacie, są też osoby, które dawniej otrzymały wsparcie wo-lontariuszy i swą posługę traktują jako spłacenie długu wdzięczności.

Istnieje wiele indywidualnych prze-słanek – zachowań prospołecznych, które ukazują, dlaczego jedne osoby są bardziej skłonne do udzielania pomocy innym. Jednym z determinantów po-magania są cechy osobowości. Prowa-dzone badania psychologów ukazały, że pomiędzy ludźmi istnieją indywidualne różnice w zakresie gotowości do niesienia pomocy potrzebującym. Istnieją także determinanty zachowania prospołecznego wynikające z indywidualnych cech osobowości człowieka, takie jak: empatia, emocjonalność i poczucie skuteczności. Są to cechy, które silnie wpływają na okazywanie pomocy osobom w potrzebie. Badania ukazały także, iż osoby, które wykazują się wysokim poziomem samokontroli zachowania, pomagają w sytuacjach gwarantujących im społeczne gratyfika-cje. Dla tych osób ważne są oczekiwa-nia społeczne. Osoby o niższej kontroli zachowania, które kierują się własnymi wewnętrznymi wartościami, nie są sku-pione na opinii innych osób. Zdaniem Kuschtona osoby podejmujące różnego rodzaju działania prospołeczne mają: „altruistyczną osobowość”. Osoby te charakteryzują się:

1. Wysoko rozwiniętymi normami sprawiedliwości społecznej, odpowiedzial-ności i moralnego rozumowania.
2. Większą empatycznością – lepiej rozu-mieją innych, ich uczucia, niedostatki i cierpienia.
3. Przedkładaniem potrzeb innych nad własne.
4. Większą uczciwością, stanowczością, samokontrolą.
5. Dobrze zintegrowaną osobowością.

Adler wykazał, iż postępowanie człowieka wynika z jego mniemania czy po-glądu, jaki ma o samym sobie i o świecie. Własny obraz siebie jest bardzo ważnym elementem, który decyduje o podejmo-waniu działań na rzecz innego człowieka. Każdy wolontariusz musi wiedzieć, iż pomaganie innym jest zobowiązaniem. Warto więc znając swoje doświadczenie, predyspozycje, mocne i słabe strony oraz uzdolnienia, poszukać takiego miejsca, w którym z radością będzie można dzia-łać. W większości instytucji, w których działa się na zasadzie wolontariatu, pod-pisuje się porozumienie wolontariackie, które precyzuje sposób współpracy.

Dużo jest także miejsc, w których trzeba przejść wstępne szkolenie wprowadza-jące.
Jakie korzyści daje wolontariat? Na to pytanie jest wiele odpowiedzi. Mię-dzy innymi wolontariat to zdobycie doświadczenia, nawiązanie wspólnych, często bardzo bliskich relacji i przyjaźni z drugim człowiekiem. Wolontariat daje możliwość wykazania się, sprawdzenia się w różnych profesjach, dużym plusem jest także możliwość wpisywania wolon-tariatu do CV, co zwiększa możliwość zatrudnienia. W Centrum Wolontariatu wspiera się niezależne inicjatywy spo-łeczne, propaguje i rozwija obywatelskie uczestnictwo w życiu lokalnym.

Co roku na świecie 5 grudnia obchodzi się Międzynarodowy Dzień Wolon-tariusza ustanowiony przez Organizację Narodów Zjednoczonych po raz pierwszy w roku 1986. W tym dniu osoby dobro-wolnie niosące pomoc są uhonorowywa-ne i płyną do nich podziękowania za ich pomoc. W Polsce dzieje się coraz więcej na rzecz propagowania idei wolontariatu. Rok szkolny 2016/2017 był ogłoszony Rokiem Wolontariatu. W szkołach róż-nego szczebla i rodzaju powstało wiele kół wolontariackich, w których uczniowie realizują się w różnej działalności na rzecz drugiego człowieka, zwierząt czy środowiska. Uczniowie uczestniczą w akcjach jednorazowo lub włączają się do działań odbywających się cyklicznie lub stale. Zdobywają tym samym cenne doświadczenie, nabywają wielu ważnych kompetencji, które mogą im się przydać w dorosłym życiu.

Każdy wolontariusz ma swoje prawa i obowiązki, które znaleźć można w usta-wie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Do podstawowych obowiązków wolontariusza należy to, iż musi on posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, a także to, iż ma on obowiązek wyko-nywania świadczeń zgodnie z zawartym porozumieniem. Główne prawa wolon-tariusza to prawo zawarcia porozumienia współpracy z instytucją, w której będzie działać osoba. Wolontariusz ma też pra-wo: uzyskiwania pisemnego zaświad-czenia o wykonywanym wolontariacie, prawo do ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków oraz innego zaopatrzenia z tytułu wypadków lub chorób zawodowych, prawo do uzyskiwania informacji o ryzyku dla zdrowia i bezpie-czeństwa, które wynika z wykonywanych czynności, prawo do odpowiednich środków ochrony indywidualnej, a także do pokrywania kosztów podróży służbowych i diet5. O wszystkich dokładnie przysługujących prawach i obowiązkach każdy wolontariusz powinien być poinformowany przed przystąpieniem do udzielania swej pomocy wolontariackiej.

Powstaje coraz więcej społecz-nych kampanii, w których pokazuje się dzieci i osoby przewlekle chore, w telewizji emitowane są programy poruszające tematykę codziennych zmagań z chorobą. Dla wielu osób, które żyją w konsumpcyjny sposób, te działania, które uwidaczniają problemy innych ludzi, wywołują psychiczny dyskomfort i stan niepewności. Dzięki akcjom wielu fundacji i organizacji, takich jak na przykład Fundacji Hospi-cyjnej, Fundacji TVN „Nie jesteś sam”, coraz więcej osób zaczyna dostrzegać autentyczne potrzeby innych osób, często bardzo chorych. Współczesny wolontariusz wyposażony w odpo-wiednią wiedzę oraz doskonale orien-tujący się w celach i idei instytucji, dla której działa, jest nieodzownym ogniwem pomagania.

Wolontariusze to osoby będące nosicielami zapomnianych wartości, którzy przeciwstawiają się egoizmowi, nadmiernej konsumpcji, ciągłe-mu przeliczaniu czasu na pieniądze. Każdy może pomagać drugiemu, bez względu na płeć, wiek czy wy-kształcenie. Ważne jest odpowiednie wybranie rodzaju pomocy, w jakiej chce działać, i zaangażowanie.

Bibliografia

1. Adler A., Sens życia, Warszawa, PWN 1993, s. 11.
2. Sierecka A.M., Wolontariat wśród osób niepełnosprawnych jako przykład zachowa-nia prospołecznego, [w :] Niepełnosprawność zagadnienia, problemy, rozwiązania, III/2016(20) s. 36–53.
3. Sierecka A.M., W zetknięciu ze śmiercią (o wolontariuszach hospicyjnych), Wydawnictwo Biblioteka, Łódź, 2017.
4. Śliwak J., Altruizm i pojęcia pokrewne, [w:] Studia z psychologii w KUL, dz. Cyt.113, RW KUL 2001.
5.  http://wolontariat.org.pl/wiedza/wolon-tariat-w-polsce/
6. http://isap.sejm.gov.pl/D eta-ilsServlet?id=WDU20030960873
7. http://wolontariat.org.pl/prawo/dlugo-falowa-polityka-rozwoju-wolontariatu- w-polsce/
8. www.ngo.pl/files/bibliotekango.pl/pu-blic/raporty/Badania/wolontariat_2001. pdf
9. http://wolontariat.org.pl/wolontariusze/prawa-i-obowiazki-wolontariusza/

Przypisy

1. http://wolontariat.org.pl/wiedza/wolontariat-w-polsce/ [dostęp dn. 21. 09. 2017] ↩︎
2. http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20030960873 (dostęp dn. 21. 09. 2017) ↩︎
3. http://wolontariat.org.pl/prawo/dlugofalowa-polityka-rozwoju-wolontariatu-w-polsce/ (dostęp dn. 21. 09. 2017) ↩︎
4. www.ngo.pl/files/bibliotekango.pl/public/raporty/Badania/wolontariat_2001.pdf ([dostęp 14.09.2017) ↩︎