Poniższy tekst jest dopełnieniem artykułu Bartosza Orlicza z 45 numeru „Mukowiscydozy”, pt. Czy moje dziecko potrzebuje psychologa? Artykuł zawiera opisy zawodów psychologa, psychoterapeuty i psychiatry. Można się z niego dowiedzieć, co łączy, a co wyróżnia tych specjalistów. Zawiera również porady, do kogo się zgłosić, gdy szuka się pomocy lub wsparcia.
Psycholog
„…naczelną wartością dla psychologa jest dobro drugiego człowieka. Celem jego działalności profesjonalnej jest niesienie pomocy innej osobie w rozwiązywaniu trudności życiowych i osiąganiu lepszej jakości życia na drodze rozwoju indywidualnych możliwości oraz ulepszaniu kontaktów międzyludzkich”.
Kodeks etyczno-zawodowy psychologa Dyplomowany psycholog jest więc uprawniony do przeprowadzania testów psychologicznych, diagnozowania i opiniowania, udzielania pomocy psychologicznej, prowadzenia doradztwa, poradnictwa oraz psychoedukacji. Ponieważ nie posiada kompetencji terapeutycznych (psychoterapia), chyba że ukończył szkołę terapeutyczną, po kilku spotkaniach może skierować pacjenta do psychoterapeuty lub psychiatry.
Do psychologa udajemy się, gdy w swoim życiu pragniemy dokonać jakiejś zmiany, ale nie wiemy, na czym miałaby do końca polegać, gdy coś nas martwi, mamy problem, ale nie potrafimy go dokładnie nazwać. Gdy odczuwany problem przerasta nas i nie jesteśmy w stanie sobie z nim poradzić sami, wsparcie i rady bliskich nie wystarczają, a dotychczasowe sposoby radzenia sobie zawiodły.
Niepokojące zmiany przedłużające się to np. trudności związane ze stresem, negatywnymi emocjami, długotrwały obniżony nastrój, odczuwany lęk, zaburzenia snu, rozstanie, utrata pracy, kłopoty z dzieckiem, partnerem, rodzicem, gniew, depresja, utrata sensu życia.
Psycholog pracuje w Poradniach Zdrowia Psychicznego lub Ośrodkach Zdrowia Psychicznego. Skierowanie do tego specjalisty nie jest konieczne. Ośrodki i poradnie przeprowadzają terapie, udzielają porad, wykonują diagnostykę, finansowane również przez NFZ.
Psychoterapeuta
To osoba posiadająca odpowiednie umiejętności, wykształcenie i uprawnienia do prowadzenia psychoterapii (trwające na ogół 4–6 lat studia zakończone egzaminem i wydaniem certyfikatu).
Psychoterapeuta w szkole psychoterapeutycznej uczestniczy we własnej terapii, co umożliwia mu poradzenie sobie z własnymi problemami tak, aby nie rzutowały one na problemy pacjentów. Psychoterapeuta podlega superwizji, czyli konsultuje swoją pracę z bardziej doświadczonym psychoterapeutą posiadającym certyfikat superwizora.
Pośród szkół terapeutycznych wyróżnia się nurt o podejściu psychodynamicznym, poznawczo-behawioralnym, humanistyczno-egzystencjonalnym, systemowym, Gestalt oraz integracyjne.
Psychoterapia to sposób na powrót do równowagi psychicznej, lepsze poznanie siebie, a także rozwój osobisty. Uczestniczenie w psychoterapii pomoże nam w dokonywaniu konkretnych zmian w przeżywaniu, myśleniu i zachowaniu, w przepracowaniu problemów teraźniejszych lub przeszłych. Poprzez rozmowę i analizę poprawimy jakość kompetencji emocjonalnych, relacji, samooceny i motywacji.
Podczas spotkań z psychoterapeutą ważna jest jego empatia, wiedza i doświadczenie, ponieważ to one gwarantują powodzenie w terapii.
Do psychoterapeuty może nas skierować psycholog po stwierdzeniu, że trudności, z którymi się borykamy, wymagają głębszej, specjalistycznej analizy. Również psychiatra podejmuje decyzję o równoległym leczeniu psychoterapeutycznym, czyli o połączeniu farmakologii i psychoterapii.
Podczas spotkań z psychoterapeutą przedstawiamy zagadnienia i aspekty naszego życia, próbując określić problemy, z którymi się mierzymy. Rozmawiamy o tematach prywatnych, zawodowych, relacjach z bliskimi, trudnościach i chorobach. Rozpoznajemy oczekiwania i motywację pacjenta. Głównym ustaleniem będzie zawarcie tzw. kontraktu, czyli umowy określającej zasady terapii; jej cel, miejsce i planowany czas trwania, częstotliwość i długość pracy, warunki odwoływania sesji i sposoby komunikowania się pomiędzy spotkaniami oraz wysokość i formy płatności. Przyjmuje się, że sesja odbywa się raz w tygodniu i trwa 50 min. Spotkania z psychoterapeutą mogą być finansowane przez NFZ.
Psychiatra
Jest lekarzem medycyny ze specjalizacją psychiatrii. Posiada uprawnienia do wprowadzenia leczenia farmakologicznego, wypisywania recept, wystawiania zwolnień i skierowania do szpitala. Nie prowadzi psychoterapii, chyba że dodatkowo ukończył szkołę psychoterapii.
Wizytę u psychiatry warto zaplanować, jeśli: odczuwamy permanentny stres, lęk, drażliwość, obniżenie nastroju, smutek, zmęczenie, bezsenność, brak apetytu, zaburzenie rytmu życia, natrętne myśli, wyczerpanie emocjonalne. Skierowanie do psychiatry wystawia lekarz rodzinny lub lekarz pierwszego kontaktu. Okres oczekiwania na wizytę zależy od placówki.
Praca każdego z wymienionych wyżej specjalistów wymaga nie tylko znajomości określonej dziedziny, lecz także umiejętności poznawania drugiego człowieka i jego problemów oraz nawiązywania z nim dobrego kontaktu.
Szczególnego znaczenia nabiera umiejętność nawiązywania dobrych relacji z pacjentem – dzieckiem. W pomocy małemu pacjentowi niezbędnymi partnerami są rodzice.
W chorobach o charakterze chronicznym samopoczucie dziecka bywa zmienne. Pociąga to za sobą deprywację (niezaspokojenie) wielu potrzeb psychicznych i społecznych: bezpieczeństwa, niezależności, uznania i aktywności. Dzieci niepokoją się reakcją otoczenia na objawy chorobowe, np. mogą ze wstydem przeżywać sytuację napadu kaszlu czy duszności w obecności rówieśników lub krępować się koniecznością zastosowania inhalacji. Dzieci nieco starsze, z powodu doświadczeń związanych z chorobą, obawiają się kolejnej utraty stabilności życiowej, co znajduje odzwierciedlenie w przyjęciu lękliwej, pesymistycznej postawy emocjonalnej.
Trudności w radzeniu sobie z chorobą niosą ze sobą zmiany w postaci negatywnego odbioru własnej osoby, niskiej samooceny, niechęci do własnego wyglądu i sprawności fizycznej. To spowoduje niepewność siebie i niezdecydowanie.
Istotne jest, aby podczas kontaktu ze specjalistą dzieci traktować poważnie i z cierpliwością. Spokojnie wysłuchać ich pytań i udzielić informacji dostosowanych do wieku rozwojowego dziecka oraz jego ciekawości na temat choroby. Pocieszanie i uspakajanie złagodzi obawy i przykre uczucia. Postawa empatyczna i okazywanie ciepła tak dzieciom, jak i ich rodzicom daje poczucie, że są słuchani i rozumiani, co z kolei pozytywnie wpływa na poprawę jakości ich życia w chorobie.
W tekście wykorzystano doświadczenia własne z pracy z pacjentem chorym na mukowiscydozę na oddziale w Rabce-Zdroju oraz informacje z podręcznika dla studentów medycyny i lekarzy pod redakcją Barbary Bętkowskiej-Korpały i Józefa Krzysztofa Gierowskiego.
